Budowa krążownika York rozpoczęła się w maju 1927, 17 lipca 1928 okręt zwodowano, a w maju 1930 wszedł o służby. Jeszcze w trakcie budowy wprowadzono wiele modyfikacji, należały do nich na przykład zmniejszenie liczby kominów do dwóch, ograniczenie liczby katapult do jednej oraz zmiany w konstrukcji mostka.

York krótko po ukończeniu budowy

Początki służby okręt spędził na wodach brytyjskich, służył jako jednostka flagowa 2 Eskadry Krążowników. W 1933 nastąpił remont z przeprowadzeniem pewnych modernizacji tak samego kadłuba jak i uzbrojenia przeciwlotniczego.

York w Finlandii 1933

Po tych czynnościach okręt przebazowano na Bermudy i przeniesiono do 8 Eskadry Krążowników.

York na Bermudach w doku 1933

Krążownik podejmuje łódź latającą Walrus na pokład, 1936

Krążownik w Montrealu 1937

W latach 1935-1936 na krótko okręt skierowano na Morze Śródziemne (ochrona interesów Wielkiej Brytanii w trakcie trwania wojny włosko-abisyńskiej). Gdy rozpoczynała się II wojna światowa okręt przebywał na wodach zachodniego Atlantyku.

York wpływa do Hawany

Po przeprowadzeniu kilku misji konwojowych wraz z krążownikiem Berwick wszedł w skład Zespołu F. Jego zadaniem było poszukiwanie niemieckich statków i okrętów na Atlantyku (w szczególności dwóch "pancerników kieszonkowych" grasujących na wodach Atlantyku), a poza tym eskorta konwojów płynących w rejonie działań zespołu. Okręt skierowano do stoczni w celu dokonania niezbędnych napraw. Po powrocie do służby okręt zmienił przydział (od tej pory bazował w Rosyth jako okręt 1 Eskadry Krążowników). Jego miejsce działań zmieniło się z Zachodniego Atlantyku na rejon między Islandią a Szetlandami. York w tym czasie przechwycił wracający do Niemiec statek niemiecki Arucas. Kapitan statku nakazał jego samozatopienie. Pogoda była sztormowa. Yorkowi udało się uratować większość załogi jednostki, poza 13 marynarzami którzy zginęli w wyniku ciężkich warunków atmosferycznych (wśród nich znalazł się kapitan statku).

Statek Arucas

Podejmowanie rozbitków z Arucas

W kwietniu krążownik skierowano do pomocy przy planowanej interwencji w Norwegii, miał on osłaniać przewóz wojsk brytyjskich. Pierwsza jego misja na tych wodach miała polegać na osłonie sił przewożących wojska brytyjskie. W ich skład wchodziły 4 fregaty typu Black Swan i krążownik Calcutta. W pewnym momencie York został odwołany do Scapa Flow i ostatecznie do miejsca przeznaczenia nie dotarł. Po powrocie okręt wraz z krążownikiem Birmingham został wyznaczony do przewiezienia oddziałów do Trondheim, jednak gdy okazało się, że port jest zajęty, skierowano go do Andlesnes. Również tutaj sytuacja była ciężka, zbombardowane miasto płonęło. Ostatecznie wojsko zostało ewakuowane z tego rejonu. 10 kwietnia doszło do ataku niemieckich samolotów na okręty zespołu. Eskortujący krążownik brytyjski niszczyciel Eclipse został ciężko uszkodzony. Początkowo jednostka została wzięta na hol przez bliźniaczą jednostkę (niszczyciel Escort). W momencie gdy krążownik zatrzymał się, żeby zabrać ludzi ze spuszczonych na wodę szalup, nastąpił wybuch. Nie był to jednak atak lotniczy, a atak niemieckiego okrętu podwodnego. Torpeda chybiła celu i wybuchła mijając krążownik. W nocy nakazano zostawić dwa niszczyciele, aby wyjść po holownik wysłany z Wielkiej Brytanii. Krążownik przekazał koordynaty holownikowi, jednak sam musiał wracać do bazy, gdyż poziom paliwa był zbyt niski, aby okręt wrócił w rejon działań bojowych. Los sprzyjał niszczycielom i holownikowi, okręty dotarły bezpiecznie do portu.

Niszczyciel Eclipse

Kilka dni później krążownik ponownie skierowano do wybrzeży Norwegii. Tym razem do Namsos. Jego zadaniem była ewakuacja francuskich wojsk ekspedycyjnych. Okręt był częścią większego zespołu, jednak do Namsos miał wejść sam. Pogoda uniemożliwiła szybkie wykonanie misji, gęsta mgła spowodowała opóźnienia. Ostatecznie okręt przyjął na pokład około 1100 żołnierzy wraz z wyposażeniem, po czym bezpiecznie wrócił do Wielkiej Brytanii.

HMS York w porcie w Aleksandrii

W sierpniu 1940 York dostał kolejny przydział bojowy. Tym razem rejonem jego działania miało być Morze Śródziemne. Na pokład okrętu zaokrętowano tak wojsko jak i sprzęt. Ich przeznaczeniem był Bliski Wschód. Krążownik opłynął Afrykę, aby zawitać do Aleksandrii i przyłączyć się do 3 Eskadry Krążowników. W jej składzie brał udział w misjach eskortowych. Między innymi osłaniał dwa krążowniki lekkie, których zadaniem było dostarczenie wojsk na walczącą Maltę. Podczas tej akcji York zatopił włoski niszczyciel Artigliere, uszkodzony i porzucony przez załogę podczas wcześniejszej bitwy.

Koniec niszczyciela Artigliere - niszczyciel trafiony torpedą z Yorka w rufowe komory amunicyjne, październik 1940

Jedną z ważniejszych misji, w której brał udział krążownik była eskorta sił brytyjskich wyznaczonych do ataku na Tarent. W kolejnych miesiącach wojny Brytyjczycy zobowiązali się wesprzeć Greków w odparciu ataku Włoch na Grecję. Gdy włoskie wojska zostały wsparte przez Niemców postanowiono wzmocnić korpus brytyjski w Grecji. Przerzucono wojska do Pireusu. York mimo ataków lotnictwa niemieckiego uniknął trafień. Sytuacja była beznadziejna, pozostałe w Grecji jednostki postanowiono ewakuować na Kretę. Uczestniczące w dostawach zaopatrzenia okręty brytyjskie stanęły w zatoce Suda. Były wśród nich krążowniki York i Coventry. Okręt patrolowy, który miał patrolować okolicę tego wieczoru wypłynął, ale został zawrócony. O 5:15 26 marca na pokładzie krążownika spostrzeżono szybko płynącą motorówkę, chwilę później nastąpiła eksplozja. Trafienie w śródokręcie Yorka okazało się tragiczne w skutkach. Zostały zalane dwa z czterech przedziałów napędowych. Brak prądu uniemożliwił akcję ratunkową. Okręt zaczął tonąć. Wyrzucono go na brzeg. Aż do ewakuacji Krety wykorzystywano go w roli baterii przeciwlotniczej (prąd potrzebny do uruchomienia artylerii podawał mu okręt podwodny Rover). Tuż przed ewakuacją wojsk z wyspy wysadzono na krążowniku główne uzbrojenie.

Krążownik York wyrzucony na mieliznę bezpośrednio po ataku, 26 marca 1941.

Niemieccy spadochroniarze podczas akcji zdobycia wraku krążownika

Krążownik York, dobrze widoczna wysadzona podczas ewakuacji rufowa wieża, lato 1941

Włosi przeprowadzają inspekcję zdobytego wraku Yorka

Kilka miesięcy później, w listopadzie 1941 na Krecie wylądował kapitan Arthur Reade, pracując w Zarządzie Operacji Specjalnych miał za zadanie wysadzić uszkodzony, ale nie zniszczony krążownik. Anglicy obawiali się, że Niemcy wyremontują okręt i przywrócą go do służby. Operacja, której podjął się Reade, okazała się niemożliwa do wykonania. Okręt był dobrze pilnowany. Kapitan pozostał przez jakiś czas na Krecie służąc jako łącznik między brytyjskimi służbami a greckim ruchem oporu. Po jakimś czasie kazano mu wrócić. Co do samego krążownika to w 1952 został on podniesiony z dna, przeholowany do Bari i tam pocięty na złom.

Kadłub krążownika York holowany do Bari

Bibliografia:

https://ww2db.com

https://www.shipsnostalgia.com

https://laststandonzombieisland.com

https://www.reddit.com

https://uboat.net

https://albumwar2.com