JAVA I SUMATRA

Krążownik Java

Pod koniec XIX wieku pozycja Japonii jako gracza na Pacyfiku zaczęła się umacniać. Po okresie zamknięcia i izolacji nastąpił czas szybkiego rozwoju i pojawienia się ambicji mocarstwowych. Na przełomie wieków XIX i XX państwo to nie zagrażało jeszcze mocarstwom takim jak Wielka Brytania czy Francja, aczkolwiek po wygranej wojnie z Chinami (jeszcze pod koniec XIX wieku) i Rosją (początek wieku XX) stało się jasne, że Japonia wyrasta na kolejną potęgę. W szczególności wojna rosyjsko – japońska działała na wyobraźnię. Rosja była jednym z najpotężniejszych państw Europy, a mimo to została pokonana przez kraj, który jeszcze niedawno był państwem feudalnym. Jednym z państw, które zdawało sobie sprawę z zagrożenia była Holandia. Już w 1902 zastanawiano się kiedy Japonia może zaatakować. Nie chodziło tu bynajmniej o zagrożenie samej Holandii, a o duże i bogate w złoża mineralne tereny Holenderskich Indii Wschodnich – holenderskiej kolonii na dalekim wschodzie. Dodatkowo Japonia podpisała umowę o współpracy, a formalnie sojusz, z Wielką Brytanią. Przed pierwszą wojną światową dostępu do HIW (Holenderskich Indii Wschodnich) broniło kilka przestarzałych krążowników i pancerników obrony wybrzeża. Krążowniki były oddelegowane na stałe do służby kolonialnej, podczas gdy pancerniki obrony wybrzeża ulegały rotacji z okrętami przebywającymi na wodach europejskich. Już przed pierwszą wojną światową postanowiono o rozbudowie floty. Początkowo zakładano budowę dziewięciu drednotów, sześciu krążowników i kilkudziesięciu niszczycieli. Większość z tych jednostek miała służyć w Holenderskich Indiach Wschodnich.

Krążownik Hirato, należący do typu Chikuma

W przypadku krążowników dowództwo postanowiło o zaprojektowaniu okrętu silniejszego niż wprowadzony niedawno do służby japoński krążownik pancerno-pokładowy Chikuma, posiadał on uzbrojenie główne w postaci 8 dział kalibru 152mm i prędkość 26w. (oddano go do służby w 1912). Ustalono ogólne wytyczne odnośnie projektu. Okręt miał posiadać 10 dział kalibru 150mm i 30w. prędkości. Z powodu braku doświadczenia stoczni holenderskich w projektowaniu tak dużych jednostek wysłano zapytania do Wielkiej Brytanii i Niemiec. Miesiąc później odpowiedziała stocznia Krupp Germaniawerf. Po drobnych zmianach (zmieniono np liczbę kominów z czterech na dwa) projekt został zatwierdzony. Przewidywał on wyporność 6670t., uzbrojeniem głównym miały być działa 150mm i wyrzutnie torped (z których ostatecznie zrezygnowano).

Pocztówka z krążownikiem Java

Przypominał on niemieckie lekkie krążowniki z epoki, między innymi krążownik Graudentz (swojsko brzmiący Grudziądz – przyp. au.), oraz pomniejszone niemieckie krążowniki liniowe. Podobieństwo nie dotyczyło tylko wyglądu, ale również rozmieszczenia uzbrojenia, podziału kadłuba, rozmieszczenia maszynowni. 15 listopada 1915 złożono zamówienie na dwie jednostki: Javę i Sumatrę. W 1916 położono pod nie stępki. W 1917 zamówiono trzeci okręt, Celebes. W tym czasie plan rozbudowy floty zaczął hamować.

DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

Wyporność: standard: 6,670t., pełna: 8,208t.;

Wymiary:

• długość: 155,3m, na linii wodnej: 153m;
• szerokość: 16m;
• zanurzenie: 6,1m;

Prędkość maksymalna: 30w. (Sumatra 31w.);

Moc maszynowni: 53600KM i 65000KM przy przeciążeniu maszyn (i odpowiednio 60250KM i 72000KM Sumatra);

Zapas paliwa: 1200t.;

Zasięg: ponad 4000Mm przy 12w.;

Uzbrojenie: 10 x 1 x 150mm, 4x 1 x 75mm (później 4 x 2 x 40 na Javie i 6 x 1 x 40mm na Sumatrze), 4 x 1 x 12,7mm;

Wyposażenie lotnicze: dwa wodnosamoloty Fokker C-11W, okręty nie posiadały katapult, a wodnosamoloty były opuszczane na wodę za pomocą dźwigów;

Opancerzenie: pancerz burtowy: 75mm, pokład: 25-50mm, pancerz artylerii głównej 100mm;

Załoga: około 525.

Rysunek krążownika Java po przebudowie

NAPĘD

Na okrętach typu Java zabudowano siłownię która pozwalała na uzyskanie 30w. prędkości, moc maszyn wynosiła 53600KM na Javie i 60250KM na Sumatrze. Różnice wynikały z zastosowania innego napędu. Pierwszy napęd Sumatry uległ zniszczeniu podczas pożaru w zakładach, w których był produkowany, zastąpiono go więc innym, mocniejszym (dzięki temu Sumatra miała osiągać 31w.). Zasięg obu krążowników nie był zbyt duży i wynosił dla Javy 4200 Mm i 4370Mm dla Sumatry. Na okrętach zainstalowano 8 kotłów opalanych ropą. Przekazywały one swą moc na trzy turbiny z przekładniami redukcyjnymi. Jednostki posiadały trzy trój-łopatowe śruby o średnicy 4,1m.

UZBROJENIE

Uzbrojenie w momencie projektowania okrętów było silne, w szczególności w porównaniu z lekkimi krążownikami japońskimi. Dla przykładu japoński krążownik Kuma, posiadał tylko 7 dział 140mm, Natomiast później zbudowane typy krążowników ciężkich Furutaka i Aoba posiadały już działa kalibru 200mm, było ich mniej i wolniej się przeładowywały, ale i tak w przypadku bezpośredniego trafienia nie było przed nimi ochrony. Na okrętach typu Java stanowiska artylerii głównej były pojedyncze. Na dziobie i na rufie zamontowano je w superpozycji, pozostałe sześć było umieszczone na burtach. Na pokładzie okrętu były zamontowane również cztery działa przeciwlotnicze kalibru 75mm. W późniejszym czasie okręty przezbrojono w artylerię przeciwlotniczą małego kalibru. Na pokładzie krążowników były również bomby głębinowe. Na etapie projektowania jednostki pozbawiono wyrzutni torped.

Działa 150mm

Działa zamontowane na holenderskich krążownikach i kanonierkach były budowane przez szwedzkiego Boforsa. Właściwy kaliber to 149,1mm. Ważyły 7,13t. Masa pocisków to 46,7kg w przypadku pocisków przeciwpancernych i 46kg w przypadku pocisków odłamkowo - burzących. Podczas wojny produkcją pocisków do tych dział zajęli się również Brytyjczycy. Waga pocisków brytyjskich wynosiła 45,3kg. Działa oddawały 5 strzałów na minutę i strzelały na odległość ponad 21km (przy kącie podniesienia 29º). Stanowisko 150mm wraz z osłoną ważyło 20t.

Dobrze widoczne burtowe działa 150mm z osłonami na krążowniku Sumatra

OPANCERZENIE

Okręty posiadały na burcie 75mm pancerza, na pokładzie było od 25 do 50mm, z kolei wieża dowodzenia miała opancerzenie o grubości 125mm. Osłony dział głównego głównego kalibru miały po 100mm. Krążowniki nie posiadały praktycznie żadnego systemu ochrony biernej kadłuba.

Wodnosamolot na pokładzie Sumatry

BUDOWA

W latach 1915-1917 zamówiono trzy jednostki klasy Java, były to Java, Sumatra i Celebes. Trwająca pierwsza wojna światowa najpierw opóźniała, a potem spowodowała przerwanie budowy jednostek. Mimo, że Holandia w trakcie wojny zachowała neutralność, to pomoc ze strony niemieckiej stoczni najpierw została ograniczona, a z czasem przerwana. Problem był również z materiałami, które były potrzebne do budowy jednostek. Po zakończeniu wielkiej wojny powrócono do budowy jednostek, jednak nastroje pacyfistyczne spowodowały rezygnację z planów modernizacji i rozbudowy floty. Upadł projekt budowy pancerników dla holenderskiej floty, podobnie było z pozostałymi trzema krążownikami z planu 1913, jednak co do jednostek klasy Java rozpoczęły się dyskusje. W pewnym momencie zaproponowano nawet przebudowę okrętów na promy kursujące pomiędzy Wielka Brytanią a Holandią i odsprzedaż ich prywatnej firmie. Ostatecznie zrezygnowano z jednej jednostki (której budowa była w zasadzie nierozpoczęta) i podjęto decyzję o dokończeniu dwóch pozostałych. Już po wojnie konstrukcja okrętów była przestarzała, dodatkowo na budowę okrętów nałożyło się szereg niesprzyjających czynników. Strajki robotników, kryzys gospodarczy i wprowadzenie w Holandii 8-godzinnego dnia pracy spowodowały duże opóźnienia. Do tego doszedł pożar w zakładach produkujących napęd dla Sumatry. Ze zniszczonego napędu zrezygnowano i zamówiono nowy, o większej mocy, ale za to bardziej zawodny i problematyczny. W końcu udało się ukończyć jednostki. Ich budowa trwała odpowiednio ponad 8 i ponad 9 lat (Java weszła do służby 1925 a Sumatra w 1926). Wchodziły do służby będąc jednostkami przestarzałymi. Traktat waszyngtoński, który został podpisany w 1922 spowodował szybki rozwój klasy krążowników (w tym silniej uzbrojonych krążowników „waszyngtońskich” zwanych później ciężkimi). Okręty holenderskie były znacznie opóźnione, a i tak sukcesem było wprowadzenie ich do służby.

Krążownik Sumatra podczas budowy

HISTORIA SŁUŻBY

JAVA

Okręt został wprowadzony do służby w maju 1925, już w październiku wyruszył w podróż do Holenderskich Indii Wschodnich. Przybył tam 7 grudnia tego samego roku. W 1929 popłynął wraz z niszczycielami De Ruyter i Evertsen oraz z okrętami podwodnymi K II i K VII z wizytą kurtuazyjną do Syjamu. Na powitanie holenderskich jednostek wypłynął jacht królewski króla Syjamu z niszczycielem Phra Ruang. Po złożeniu szeregu wizyt w portach Sumatry i wysp okalających powróciły do bazy, by trzy dni później uczestniczyć w przeglądzie floty w Tanjung Priok na cześć holenderskiej królowej Wilhelminy. W lutym 1933 okręt uczestniczył w pościgu za pancernikiem De Zeven Provinciën, którego załoga się zbuntowała. W 1936 Java, Sumatra i eskortujące je niszczyciele uczestniczyły w uroczystościach związanych z dniami floty w Surabayi. Okręty odbyły ćwiczenia artyleryjskie na Morzu Południowochińskim, po czym złożyły wizytę w Singapurze. Po tym wydarzeniu krążownik Java udał się w drogę powrotną do Holandii. W 1937 uczestniczył w eskorcie konwoju podczas hiszpańskiej wojny domowej. Pod koniec 1937 przeszedł do stoczni na przegląd i remont, który został ukończony w maju 1938. Po remoncie popłynął ponownie na wody Holenderskich Indii Wschodnich. 13 października doszło do wypadku, krążownik Java zderzył się z niszczycielem Piet Hein.

Java

Po wybuchu II wojny światowej uczestniczył w patrolach i ochronie wód Indii Wschodnich. Po ataku na Pearl Harbor stało się jasnym, że wkrótce celem Japończyków staną się posiadłości Holandii w Azji południowo-wschodniej. Okręt w tym czasie eskortował konwoje (również brytyjskie). 15 lutego został zaatakowany przez samoloty z lotniskowca Ryujo, nie otrzymując bezpośredniego trafienia. W dniu 19 lutego 1942 międzynarodowe siły ABDA* popłynęły do Bali, aby przeszkodzić Japończykom w desancie. Tego dnia doszło do bitwy w cieśninie Bandung, mimo znacznej przewagi nie udało się aliantom powstrzymać Japończyków. Bali zostało zajęte. Zespół ABDA został uszczuplony o uszkodzony krążownik Tromp i zatopiony niszczyciel Piet Hein. Na jaw wyszły problemy ze zgraniem zespołu, oraz braki w wyszkoleniu w walce nocnej aliantów. Java nie ucierpiała. Do następnej akcji doszło 27 lutego. Podczas bitwy na Morzu Jawajskim Java została trafiona torpedą japońską („długą lancą”) wystrzeloną z japońskiego krążownika Nachi. Trafiony został magazyn amunicji, rufa została oderwana, wybuchł pożar. Awarii uległy agregaty prądotwórcze, okręt został pozbawiony dostaw energii elektrycznej. Pompy nie działały. Kapitan nie mając środków do uratowania jednostki, kazał opuścić okręt. Niestety okręt tonął bardzo szybko, bo około 15 minut. Zginęło 512 członków załogi. Ocalało tylko kilku. Podczas tej samej salwy torpedowej trafiony i zatopiony został również drugi krążownik holenderski, De Ruyter.

Wrak okrętu został odkryty w 2002. Niestety w 2016 okazało się, że zniknął, wraz z dwoma innymi. Wybuchł skandal. Narodowy pomnik, a jednocześnie cmentarz wojenny i miejsce pamięci zostało zbezczeszczone i nielegalnie wydobyte.

Java po modernizacji, 1938

SUMATRA

Po oddaniu do służby w 1926 okręt skierowano do służby w Holenderskich Indiach Wschodnich. Popłynął tam przez Atlantyk odwiedzając po drodze Nowy Jork i po przepłynięcie Kanału Panamskiego, porty w San Francisco, Szanghaju i Nagasaki. Uczestniczył w ewakuacji ludności cywilnej z Chin podczas walk między komunistami a oddziałami narodowymi. Okręt przeszedł w 1930 remont po uszkodzeniu turbiny. Podczas prób odbiorczych wybuchł pożar w kotłowni, unieruchomiony okręt musiał wrócić na holu. Rok później wszedł na rafę, musiał być z niej ściągnięty przez inne okręty. W 1935 jednostka przeszła małą modernizację, podczas której stare działa przeciwlotnicze 75mm zostały zastąpione przez nowe działka kalibru 40mm. Pod koniec 1935 zespół holenderskich okrętów, z Sumatrą i dwoma niszczycielami odwiedził Sajgon. Krążownik z bliźniaczą Javą wziął udział w obchodach dni floty w Surabaji. Obydwa okręty popłynęły do Singapuru. Sumatra w 1938 powróciła na wody europejskie, podczas powrotu eskortowała konwój na Morzu Śródziemnym w trakcie działań wojennych podczas hiszpańskiej wojny domowej. Wzięła udział w przeglądzie floty z okazji 40-letniego panowania królowej Wilhelminy.

Sumatra po przebudowie

Po ataku Niemiec na Holandię okręt popłynął do Anglii. Na jego pokładzie przetransportowani zostali do Kanady członkowie holenderskiej rodziny królewskiej. Krążownik później eskortował konwoje, uczestniczył również w poszukiwaniu niemieckiego krążownika pomocniczego Widder działającego na Atlantyku. Okręt popłynął do Holenderskich Indii Wschodnich, po nieukończonym remoncie w Surabaji przeszedł ponownie na wody europejskie. W Wielkiej Brytanii okazało się, że krążownik nie będzie w stanie wykonywać swoich obowiązków z powodu problemów z napędem. Wymagana była jego wymiana. Po konsultacjach między dowództwem holenderskiej marynarki wojennej a Royal Navy stwierdzono, że remont okrętu zostanie odsunięty w czasie, z powodu braku mocy przerobowych stoczni. Zdjęta z Sumatry załoga przeszła na inne okręty holenderskie. W 1944, podczas lądowania w Normandii rozbrojony okręt wykorzystano jako sztuczne molo do ochrony sztucznego portu Mulberry. Uzbrojenie główne krążownika zostało wykorzystane do wymiany zużytych dział na kanonierkach typu Flores. Wrak okrętu ostatecznie został sprzedany na złom w 1951.

Elementy sztucznego molo, na pierwszym planie krążownik brytyjski Durban, na drugim krążownik Sumatra

*siły ABDA – siły amerykańsko – brytyjsko – holendersko – australijskie – siły powołane do powstrzymania ekspansji japońskiej na linii od Malajów przez HIW do Borneo, po przegranej bitwie na Morzu Jawajskim i zajęciu HIW przez Japończyków przestają w zasadzie istnieć.

Bibliografia:

Ryan K. Noppen , The Royal Netherlands Navy of World War II, Bloomsbury Publishing, 2020

https://netherlandsnavy.nl

https://www.naval-encyclopedia.com

http://esstre.pl/wrecks/CR/java.php

https://www.world-war.co.uk

https://www.the-blueprints.com

Zapraszam na funpage Druvika: https://www.facebook.com/DruvikYT