KRĄŻOWNIK PANCERNY BLÜCHER

Krążownik pancerny Blücher

Rozwój linii niemieckich krążowników pancernych wiąże się ze wzrostem wyporności i wzmacnianiem uzbrojenia. Historia tej klasy okrętów w marynarce wojennej Niemiec rozpoczyna się od budowy Fürst Bismarcka. W tym czasie niemiecka flota jeszcze nie konkurowała z flotą brytyjską. Jej przeznaczeniem miała być obrona wybrzeży Niemiec przez torpedowce i pancerniki obrony wybrzeża, oraz wsparcie sił stacjonujących w koloniach przez krążowniki. Właśnie krążowniki miały pełnić funkcję floty pełnomorskiej. Pierwszy niemiecki krążownik pancerny – Fürst Bismarck - był odzwierciedleniem tej myśli. Duży, dobrze opancerzony okręt był uzbrojony w zasadzie tak, jak budowane w tym czasie pancerniki niemieckie (2 x 2 x 240mm). Kolejny okręt tej klasy – Prinz Heinrich – również posiadał działa kalibru 240mm, pozostałe miały już mniejszy kaliber dział (210mm).

Krążownik pancerny Fürst Bismarck

Było to spowodowane większą szybkostrzelnością, oraz opracowaniem nowego przeciwpancernego pocisku kalibru 210mm. Miał on siłę rażenia taką samą jak stary pocisk 240mm. Cztery następne jednostki tej klasy posiadały główne uzbrojenie składające się z 4 dział kalibru 210mm. Następne zaprojektowane jednostki otrzymały silniejsze uzbrojenie główne w postaci 8 dział 210mm. Były to Scharnhorst i Gneisenau. Były to w zasadzie pierwsze jednostki, których zadaniem miało być wsparcie pancerników w boju. W międzyczasie minister marynarki Alfred von Tirpitz doprowadził do rozbudowy floty niemieckiej. Coraz większa siła niemieckiej floty zaniepokoiła Wielką Brytanię. Doprowadziło to do wyścigu zbrojeń. Mocarstwa zaczęły rywalizować między sobą. Miało to również odbicie w klasie krążowników pancernych. W większości flot klasa ta osiągnęła najwyższy stopień rozwoju. Wzmocnienie artylerii, przyrost masy opancerzenia, zwiększenie prędkości – właśnie na tym opierał sie rozwój tej klasy okrętów. Postęp od Roona (wyposażonego w 4 działa kalibru 210mm – 2 x 2 x 210mm) do Scharnhorsta (8 dział kalibru 210mm – 2 x 2 x 210mm w wieżach i 4 x 1 x 210mm w kazamatach) był duży, nastąpił znaczący przyrost siły ognia i prędkości.

Krążownik pancerny Scharnhorst

Następny okręt zaprojektowano już w latach 1904 – 1905. Był to czas bezpośrednio przed wprowadzeniem do służby brytyjskiego pancernika Dreadnought. Co prawda Niemcy mogli sobie pozwolić na opóźnienie rozpoczęcia budowy nowego krążownika, jednak jego uzbrojenie musiało zostać zamówione odpowiednio wcześniej. Następną sprawą była budowa nowego krążownika przez Wielką Brytanię. Wywiad niemiecki nie sprostał zadaniu i nowy brytyjski krążownik określił jako silniej uzbrojony krążownik pancerny. Przewidywano, że uzbrojenie na nim zamontowane będzie miało postać od 6 do 8 dział kalibru 234mm. Dopiero w momencie rozpoczęcia budowy przez Niemców nowego krążownika z Wielkiej Brytanii przyszła informacja, że jego brytyjski odpowiednik będzie uzbrojony w 8 dział kalibru 305mm (4 x 2 x 305mm). Typ Invincible – bo o nim w tym momencie jest mowa – stworzył nową klasę krążownika, krążownik liniowy. Dla Niemców było za późno by wprowadzać zmiany na budowanym już okręcie (zmodyfikowane plany Blüchera posłużyły jako podstawa do skonstruowania Vonn der Tanna – pierwszego niemieckiego krążownika liniowego). Nowy niemiecki krążownik nazywany "ciężkim krążownikiem E" otrzymał nazwę Blücher. Stępkę pod niego położono 21 lutego 1907, wodowanie nastąpiło 11 kwietnia 1908, a wprowadzenie do służby 1 października 1909.

Schemat krążownika Blücher

DANE TAKTYCZNO - TECHNICZNE:

Wyporność standard: 15590t.;

Wyporność pełna: 17250t.;

Wymiary: 161,7m x 24,5m x 8,7m;

Prędkość maksymalna: 24,25w. (na próbach 25,4w.);

Moc maszynowni: 34000KM (na próbach 37800KM);

Zasięgi: 6600Mm przy 12w., 3520Mm przy 18w. (przy zapasie węgla 2260t.);

Uzbrojenie: 6 x 2 x 210mm, 8 x 1 x 150mm, 16 x 1 x 88mm – przeciwlotnicze, 4 podwodne wyrzutnie torped 450mm;

Opancerzenie: pas burtowy: 180-60mm, gródź przeciwtorpedowa 150-80mm, pokłady pancerny 80mm, wieże do 180mm, wieża dowodzenia 250mm;

Załoga: 847 (w trakcie bitwy na Dogger Bank 1026).

Blücher od dziobu

OPANCERZENIE

Opancerzenie okrętu zabezpieczało żywotne części okrętu. Wykonane było ze stali cementowej Kruppa. Pas pancerny na burcie w najgrubszym miejscu miał 180mm, ku końcom okrętu zmniejszał się do 80mm, aż do całkowicie nieopancerzonej rufy i dziobu. Na śródokręciu, między wieżami burtowymi rozciągała się gródź przeciwtorpedowa o grubości od 80 do 150mm. Wieża dowodzenia była opancerzona 250mm stali, z kolei jej strop miał 80mm. Wieże artylerii głównej to 180mm po bokach oraz 80mm na stropie wieży. Pancerz na kazamatach artylerii średniej miał grubość 140mm.

NAPĘD

W wyniku wzrostu wyporności i wymiarów okręt potrzebował mocniejszej siłowni niż jego poprzednicy. Został on wyposażony w 18 kotłów, które zasilały 3 pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężenia z 4 cylindrami każdy. Zajmowały one dużo miejsca wewnątrz kadłuba, a co za tym idzie wymuszały pewne rozwiązania co do rozmieszczenia artylerii głównej, o czym później. Moc była przekazywana na trzy wały, te z kolei napędzały trzy śruby, z których jedna była większa od pozostałych i miała za zadanie napędzać okręt przy marszu z małymi prędkościami. Okręt zabierał 900t. węgla w czasie pokoju, z możliwością zwiększenia zapasu do 2500t. Jego zasięg wynosił 6600Mm przy prędkości 12w. i 3520Mm przy 18w. Moc przy przeciążeniu wynosiła 37800KM i pozwoliła na uzyskanie maksymalnej prędkości 25,4w. na próbach.

Blücher po przebudowie, widoczny trójnóg

UZBROJENIE

21 cm/45 SK L/45

Podwójne wieże artylerii głównej zostały rozmieszczone po jednej na dziobie i rufie i po dwie na burtach na śródokręciu (podobnie jak na zatwierdzonych do budowy, nowych okrętach liniowych typu Nassau). Było to rozwiązanie wymuszone przez wielkość układu napędowego. Wieże burtowe zostały odsunięte względem mostka tak, aby wystrzały z nich nie powodowały zadymienia i uszkodzeń podczas strzelań. Z powodu braku miejsca komory amunicyjne były położone w pobliżu magazynów dziobowej wieży. Przesył amunicji odbywał się specjalnym łącznikiem na wysokości pokładu pancernego. Dwa urządzenia dosyłały amunicję do czterech wież. Było to nieudane rozwiązanie. Powodowało duże niebezpieczeństwo dla jednostki i opóźnienia w dostawie amunicji. Działa były stabilizowane żyroskopem przez przekładnie. Na okręcie zaprojektowano pierwszy system kierowania ogniem w marynarce niemieckiej. Był on sprzężony z optycznym dalmierzem stereoskopowym firmy Zeiss. Zainstalowano go na pierwszym we flocie niemieckiej maszcie trójnożnym (zdjęcia z późniejszego okresu służby jednostki – po przebudowie).

Działa kalibru 210mm były nową konstrukcją, specjalnie przygotowaną dla Blüchera. Po zatopieniu okrętu zapasowe działa zostały przekazane armii niemieckiej (podczas II wojny światowej zabudowano je jako artyleria nabrzeżna). Działo ważyło 16,4t., pocisk natomiast 107,7kg. Zapas amunicji wynosił 85 sztuk na działo. Prędkość początkowa to 900m/s. Działo oddawało od 4 do 6 strzałów na minutę. Zasięg strzału to 19100m, kąt podniesienia od -5º do +30º. Sama wieża ważyła 197t. Jej obrót wynosił 3,5º na sekundę, a podniesienie dział to 4º na sekundę.

Wieża z działami kalibru 210mm nad kazamatą zz działem 150mm

Działa kalibru 150mm miały zasięg 13500m, prędkość początkowa to 835m/s, a szybkostrzelność 5-7 strzałów na minutę. Zapas amunicji wynosił 165 pocisków na działo. W późniejszym okresie na działach baterii dodatkowej po lewej burcie zainstalowano system wskazujący namiar na cel, miał on możliwość zdalnego sterowania (system Siemensa). System został przebadany i przetestowany podczas prób poligonowych. Potwierdzenie skuteczności systemu poskutkowało zamontowaniem takiego systemu dla baterii dodatkowej na prawej burcie (1914). To samo rozwiązanie zastosowano dla baterii głównej. Systemu niestety nigdy nie skalibrowano. Technikom kazano opuścić okręt, który wychodził na misję, z której miał już nigdy nie wrócić...

Schemat uzbrojenia Blüchera

HISTORIA SŁUŻBY

Po wejściu do służby 1 października 1909 stał się artyleryjskim okrętem szkolnym. W 1911 wszedł w skład I Grupy Rozpoznawczej (służył w niej z krążownikami liniowymi Von der Tann, Moltke i Seydlitz). Okręt uczestniczył w strzelaniach niedaleko Wysp Owczych w 1912, gdzie testowano nowe urządzenia kierowania ogniem.

Blücher na burtach widoczne podniesione sieci przeciwtorpedowe

Podczas I wojny światowej.

Okręt przeprowadził wypad do Zatoki Fińskiej (był okrętem flagowym) we wrześniu 1914. W trakcie misji eskadra napotkała dwa rosyjskie krążowniki Bajan i Pałłada. Rosjanie uniknęli spotkania płynąc za zaporę minową. Niemcy nie odważyli się przejść przez nieoznakowane pole. Po wycofaniu z Bałtyku Blücher został przydzielony do 1 grupy rozpoznawczej z krążownikami liniowymi w składzie. Grupa ta operowała na Morzu Północnym.

Pierwszą operacją, w której okręt uczestniczył w ramach tej eskadry było ostrzeliwanie brytyjskiego miasta Yarmouth. Zespół zapewnił również osłonę akcji minowej, przeprowadzonej przez krążownik Strassburg. Akcję tę przeprowadzono 2 listopada 1914. Następną akcją był ostrzał Hartlepool, Scarborough i Whitby 15 grudnia 1914. Akcję tą próbowały powstrzymać trzy brytyjskie niszczyciele. Podczas ostrzału wybrzeża Blücher otrzymał kilka trafień z baterii nabrzeżnych, zginęło kilku członków załogi. Po powrocie jednostka trafiła na remont.

W styczniu postanowiono o ataku na siły brytyjskie patrolujące Morze Północne w rejonie ławicy Dogger. 23 stycznia 1915 zespół okrętów pod dowództwem admirała Hippera otrzymał rozkaz wykonania tej misji. W tym właśnie momencie z Blüchera musieli zejść specjaliści z firmy Siemens, których zadaniem miało być skalibrowanie systemów artyleryjskich. Bitwa, która rozegrała się w wyniku tej akcji była końcem ostatniego krążownika pancernego niemieckiej floty.

BITWA NA DOGGER BANK

Siły przeciwników:

Niemcy

Dowodzący: Franz Ritter von Hipper

• 3 krążowniki liniowe (Seydlitz, Moltke, Derflinger)
• 1 krążownik pancerny (Blücher),
• 4 krążowniki lekkie (Graudenz, Rostock, Kolberg, Stralsund)
• 19 niszczycieli.

Wielka Brytania

Dowodzący: David Beatty

• 5 krążowników liniowych (Lion, Tiger, Princess Royal, New Zealand, Indomitable)
• 7 krążowników lekkich (Southampton, Birmingham, Nottingham, Lowestoft, Arethusa, Undaunted, Aurora)
• 35 niszczycieli.

Magdeburg – to na jego pokładzie znaleziono księgi szyfrów

Mimo ścisłej tajemnicy o wszystkich planach niemieckich wiedziało dowództwo brytyjskiej marynarki wojennej. Żeby wyjaśnić tą sytuację należy się cofnąć do nocy z 25 na 26 sierpnia 1914. Podczas próby minowania Zatoki Fińskiej osiadł na mieliźnie niemiecki krążownik Magdeburg. Próby zejścia z mielizny zakończyły się fiaskiem. Podjęto decyzję o ewakuacji załogi i wysadzeniu okrętu w powietrze. Zaalarmowani Rosjanie podjęli akcję, w tym rejonie pojawiły się rosyjskie krążowniki. Przewaga zespołu rosyjskiego była duża, niemiecki niszczyciel asystujący przy zniszczeniu krążownika wycofał się. Podczas próby wysadzenia Magdeburga zginęło kilkunastu marynarzy (ładunki wybuchły przedwcześnie). Zniszczeniu uległa tylko część dziobowa okrętu. Na jego pokład weszli Rosjanie. Wzięli do niewoli resztę załogi, która miała zniszczyć okręt. Po przeszukaniu niemieckiej jednostki okazało się, że na pokładzie są ważne dokumenty, księgi szyfrów niemieckich. Rosjanie po zbadaniu ich przesłali je również swoim sojusznikom. Dzięki temu Brytyjczycy byli w stanie odczytać wiadomości niemieckie.

Brytyjczycy po atakach niemieckich na wybrzeże Wielkiej Brytanii w 1914, skierowali w rejon Rosyth i Firth of Forth własne siły. Brytyjczycy wiedzieli o akcji po rozszyfrowaniu niemieckiej korespondencji radiowej 23 stycznia (tego samego dnia w którym otrzymał rozkaz Hipper) dowódca brytyjski, wiceadmirał Beatty, wyszedł w morze wraz ze swoim zespołem. Osłonę wybrzeża i wsparcie tej eskadry miała zapewnić 3 eskadra okrętów liniowych wiceadmirała Bradforda (składała się ona z 8 przestarzałych i powolnych pre drednotów), również ze Scapa Flow wyszły główne brytyjskie siły.

Krążownik liniowy Princess Royal

Rankiem 24 stycznia 1915, o 7:10 brytyjski krążownik lekki Aurora spotkał niemieckiego Kolberga. O 7:15 rozpoczęła się wymiana ognia. Po przekazaniu informacji o położeniu niemieckiego zespołu krążownik brytyjski utrzymywał kontakt wzrokowy z okrętami przeciwnika. Chwilę później, po dostrzeżeniu sił brytyjskich zespół kontradmirała Hippera wykonał zwrot i zaczął uchodzić przed Brytyjczykami. Beatty zwiększył prędkość, o 7:50 ujrzał siły niemieckie, które oddalały się od niego. W celu określenia składu zespołu niemieckiego wysłał na zwiad niszczyciele. O 8:15 okręty niemieckie zrobiły zwrot i rozpoczęły ostrzał zmuszając brytyjskie niszczyciele do odwrotu. O 8:45 zgłoszono Beattyemu, że w zespole niemieckim są 4 krążowniki liniowe (mylnie zidentyfikowano Blüchera). Beatty ze swoimi siłami stopniowo zwiększał prędkość pościgu, o 8:52 Lion, Tiger i Princess Royal płynęły już z prędkością około 29w. Jednostki starszej konstrukcji (New Zealand i Indomitable) nie mogły dotrzymać im kroku, pozostały w tyle. Przy dobrej widoczności i spokojnym stanie morza płynący w przodzie Lion rozpoczął prowadzenie ognia z odległości 18300m (20000 jardów). Po chwili weszły do akcji pozostałe dwa krążowniki liniowe pierwszej grupy. Ich głównym celem stał się ostatni w szyku Blücher. Już podczas pierwszych salw okręt otrzymał poważne uszkodzenia. Kilka minut po Brytyjczykach otworzyli ogień Niemcy. Beatty zarządził wyjście na czoło pościgu niszczycieli, jednak rozkaz mogły wykonać tylko najnowsze i największe jednostki typu M. Pozostałe nie były w stanie wyprzedzić pędzących z prędkością 29w. krążowników liniowych.

Krążownik liniowy Seydlitz

Brytyjskie krążowniki liniowe miały przydzielone cele. Kolejne jednostki brytyjskie miały ostrzeliwać odpowiednio kolejne jednostki niemieckie. Niestety na Tigerze, w wyniku błędu, policzono cele od końca. Derflinger nie był ostrzeliwany w ogóle. Również Na Tigerze popełniono drugi błąd, przy obserwacji upadku pocisków przyjęto rozbryzgi wody po trafieniach Liona za swoje, w efekcie salwy Tigera padały 2,5km za celem. W tym czasie Lion był najbardziej wysuniętą jednostką brytyjską, to właśnie na nim koncentrował się ogień niemieckich krążowników liniowych. O 9:28 otrzymał on trafienie na linii wodnej. O godzinie 9.43 celny pocisk Liona trafił w wieżę Seydlitza i tylko dzięki zalaniu komór amunicyjnych nie doszło do eksplozji (do kadłuba wlano 1000t. wody, w wyniku tego zwiększyło się zanurzenie i spadła prędkość jednostki – tylko bohaterstwo Wilhelma Heidkampa spowodowało że udało się zalać pożar grożący wybuchem całego okrętu), obydwie wieże rufowe zostały zniszczone. Podczas gdy New Zealand strzelał do Blüchera, Indomitable wciąż nie mógł prowadzić ognia, był za daleko. W tym czasie nadal Tiger strzelał do Seydlitza zamiast do Derflingera. Pojawiły się również problemy z celowaniem, dym z kominów obydwu eskadr, oraz po wystrzałach armatnich spowodował zmniejszenie widoczności, a co za tym idzie spadek celności ostrzału. O 9:40 Beatty obawiając się ataku niemieckich niszczycieli wykonał zwrot, który spowodował znaczne zwiększenie dystansu od przeciwnika. Lion zmniejszył prędkość do 24w. Brytyjczycy chcieli umożliwić wprowadzenie do akcji pozostałych krążowników liniowych. W tym czasie otrzymał dwa trafienia, jedno w wieżę – które wyeliminowało jedno działo z akcji, drugie przebiło pancerz burtowy, spowodowało zalanie i 10-cio stopniowy przechył. Brytyjskie krążowniki lekkie zmieniły pozycję. Z perspektywy niemieckiej wyglądało to jak przejście do ataku torpedowego. Wywołało to reakcję w postaci skierowania na nie ognia artylerii średniej najcięższych niemieckich okrętów, krążowniki lekkie wycofały się poza jej zasięg. O 10:18 w Liona uderzyły na linii wodnej kolejne dwa pociski Derflingera, powodując coraz większe jego zalanie. Beatty nakazał zmienić pozycję swoim okrętom, aby te w większym stopniu angażowały uwagę przeciwnika niż jego okręt flagowy. Z jego punktu widzenia niemieckie krążowniki liniowe wyglądały na ciężko uszkodzone (poza Derflingerem – do którego nie strzelano). Pomiędzy 10:35 a 10:50 w Liona trafiło następnych kilka pocisków.

Krążownik liniowy Derflinger

W zespole niemieckim najgorsza sytuacja była na Blücherze. Krążownik wykonywał cyrkulację, prawdopodobnie nie było już nad nim kontroli. O godzinie 10:30 prawdopodobnie krążownik liniowy New Zealand trafił w poziomy luk, którym była dostarczana amunicja do burtowych wież. Na okręcie eksplodowało około 30 pocisków będących właśnie w tym luku na szynie transportowej, dostarczającej amunicję do przednich wież burtowych okrętu. Co gorsza lukiem tym szły również linie komunikacyjne steru, całego napędu oraz telegrafy od systemu kierowania ogniem. Przerwaniu uległy również rury parowe prowadzące do pierwszej kotłowni. Doszło do pożarów. Płonęły wieże burtowe. Przy tych wszystkich awariach nastąpił spadek prędkości jednostki do 17w. Hipper licząc, że częściowo mu się uda opóźnić brytyjski pościg nakazał koncentrację ognia na flagowym i jednocześnie czołowym okręcie pościgu – na Lionie. Nakazał również atak torpedowy niszczycieli.

Bitwa

Zanim niszczyciele wyszły do ataku nastąpiła nagła zmiana sytuacji. Okręty brytyjskie zaprzestały pościgu. Sytuacja niezrozumiała dla Niemców oczywista była dla Brytyjczyków. Na Lionie o 10:54 dostrzeżono rzekomy peryskop okrętu podwodnego (była to prawdopodobnie torpeda jednego z niemieckich niszczycieli wystrzelona wcześniej), Lion wykonał zwrot. Trafiony kilkunastoma pociskami okręt był uszkodzony. Miał przechył na burtę, lewo burtowe turbiny zatrzymały się, prąd się wyłączył. Z ciężko uszkodzonego krążownika wiceadmirał wydał trzy brzemienne w skutkach rozkazy. Nakazał zmienić kierunek marszu, atakować tył ugrupowania niemieckiego, oraz trzymać się blisko nieprzyjaciela. Z czego dwa pierwsze odebrano jako jeden (który w sumie mógł znaczyć tylko atak na okaleczonego Blüchera), a trzeci rozkaz nie został odebrany. Cała eskadra brytyjska , poza uszkodzonym Lionem, skierowała się w kierunku osamotnionego Blüchera, który z uszkodzonym napędem, płonąc nie mógł osiągnąć prędkości nakazanej przez Hippera. Hipper chcąc chronić najważniejsze okręty eskadry, krążowniki liniowe, pozostawił Blüchera na pastwę losu. W tym czasie wiceadmirał Beatty po domyśleniu się, że jego rozkaz został źle zrozumiany, przesiadł się na niszczyciel i ruszył w kierunku swoich okrętów, rozstrzeliwujących płonący wrak jakim stał się Blücher. Mimo ciężkiego ostrzału dział dużego kalibru okręt nie tonął. Bronił się jeszcze z ostatnich dział kalibru 210mm. Losu jego dopełniła dopiero torpeda z krążownika Arethusa. O 12:30 okręt przewrócił się dnem do góry i zatonął. Beatty chwilę wcześniej przesiadł się na krążownik liniowy Princess Royal podnosząc na nim flagę. Rozpoczął ponownie pościg, ale czas, podczas którego eskadra rozstrzeliwała Blüchera wystarczył na odejście zespołu niemieckiego. O 12:45 Beatty zawrócił okręty. Uszkodzony Lion ostatecznie został wzięty na hol przez Indomitable. Brytyjski zespół dysponując dużą przewagą nie potrafił jej wykorzystać do zniszczenia całej niemieckiej eskadry. Błędy w komunikacji i dowodzeniu spowodowały, że ofiarą tej swoistej pułapki stał się ostatni niemiecki krążownik pancerny - Blücher. Przegraną i utratą Blüchera obarczono dowództwo Hochseeflotte – niemieckiej marynarki wojennej. Poziom wyszkolenia niemieckich artylerzystów okazał się wyższy. Lion otrzymał 16 trafień ciężkimi pociskami (1 trafienie z Blüchera), Tiger otrzymał 6. Brytyjczycy trafili w bitwie tylko 2 razy Seydlitza i raz Derflingera. Z kilkudziesięciu pocisków które trafiły Blüchera ogromna większość spadła na niego z najbliższej odległości, pod koniec bitwy. Bitwa zakończyła się zwycięstwem Brytyjczyków.

Blücher z początku służby

Ostatnie chwile Blüchera

Podsumowanie

Okręt, który powstał w wyniku błędnych danych wywiadowczych, będąc jednostką po dużej części testową został przypisany do eskadry szybszych, dużo silniej uzbrojonych i opancerzonych krążowników liniowych. Skutkiem tego było jego zatopienie i śmierć wielkiej liczby jego marynarzy. Okręt mimo tego był udaną konstrukcją. Jego główną wadą była linia transportowa pocisków, po trafieniu której doszło do wybuchu i pożaru na jednostce. Pożar był tak duży, że ocalała załoga mówiła o blachach okrętu rozgrzanych do czerwoności. Z pona tysiąc osobowej załogi uratowano jedynie 281 marynarzy. Było to spowodowane między innymi atakiem sterowca niemieckiego na ratujące marynarzy brytyjskie niszczyciele. O trwałości konstrukcji może świadczyć trafienie go od 50 do 70 pociskami dużego kalibru, mimo to okręt nie chciał iść na dno. Dopiero kilkakrotnie ponawiany atak torpedowy doprowadził do jego zatopienia.

Bibliografia:

Paul Schmalenbach, S.M.S. Blücher , Warship International, No. 2, 1971

Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat, Pierwsza wojna światowa na morzu, Wydawnictwo Lampart, Warszawa, 1994

Robert Gardiner, Conway's All The World's Fighting Ships 1906-1921, Conway Maritime Press London, 1985

https://www.naval-encyclopedia.com

http://navweaps.com

http://navalhistory.flixco.info

smartage.pl

https://www.thoughtco.com

https://en.topwar.ru

Zapraszam na funpage Druvika: https://www.facebook.com/DruvikYT