Przed przystąpieniem Stanów Zjednoczonych do I wojny światowej US Navy posiadała zarówno krążowniki pancerne, jak i mniejsze krążowniki pancerno pokładowe. Zarówno jedne jak i drugie nie reprezentowały ze sobą najwyższych standardów wprowadzanych w innych flotach. Ich prędkość i siła ognia znacząco odbiegała od najnowszych konstrukcji niemieckich i brytyjskich. We wspomnianych flotach wprowadzono do służby okręty, które mogły działać jako szybkie skrzydło floty – krążowniki liniowe – większe, szybsze i lepiej uzbrojone od zwykłych krążowników pancernych. Podążając za tymi trendami marynarka wojenna Stanów Zjednoczonych postanowiła zbudować tego typu jednostki. Do ich osłony oraz do zwiadu potrzebne były krążowniki lekkie. Amerykanie zaprojektowali jednostki o większej wyporności, prędkości i przede wszystkim zasięgu, który miał wynosić nawet 10000Mm przy 10w. W ten sposób powstał typ Omaha. Krążowniki tego typu posiadały już najnowsze rozwiązania, między innymi podwójne, zamknięte wieże działowe oraz nowoczesną siłownię.

Krążownik Omaha – widoczny nietypowy układ artylerii głównej

Podczas wojny programy budowy tak krążowników liniowych jak i lekkich zostały przerwane na rzecz mniejszych jednostek takich jak niszczyciele, eskortowce czy okręty podwodne. Już po wojnie powrócono do prac nad tymi jednostkami. Jednocześnie Amerykanie, mając wgląd do brytyjskich projektów zaczęli modyfikować swoje. Byli oni pod wrażeniem tak projektu krążowników liniowych typu Admiral (do którego należał Hood) jak i krążowników typu Hawkins. Doświadczenia wojenne sprawiły, że istotną sprawą w budownictwie okrętowym stała się ochrona podwodna jednostek. Budowa systemu ochrony kadłuba w przypadku pancerników nie stanowiła problemu, jednak przy dużo mniejszym kadłubie krążowników było to już duże wyzwanie. Mimo to badano możliwości ochrony przed bliskimi wybuchami bomb, pocisków, a nawet torped i klasycznych min. Inną sprawą było uzbrojenie przyszłych krążowników. Przeglądając projekt krążowników typu Hawkins podjęto decyzję o zwiększeniu kalibru dział. W brytyjskim projekcie planowano zamontować działa kalibru 190mm. Amerykanie chcąc wzmocnić uzbrojenie postanowili o montażu dział kalibru 203mm (flota brytyjska jako sojusznik Japonii mogła być hipotetycznym przeciwnikiem Stanów Zjednoczonych). W ten sposób, stopniowo, tworzono wymagania taktyczno-techniczne na nowy krążownik. Prędkość krążownika ustalono na 32,5w., natomiast zasięg miał wynosić imponujące 10000Mm przy 12w., dodatkowo przewidywano na nim uzbrojenie torpedowe. Opancerzenie jednostki miało wynosić 76mm na burcie. Były to w zasadzie pierwsze założenia, które ostatecznie doprowadziły do wprowadzenia limitów dla krążowników podczas obrad konferencji waszyngtońskiej w 1922.

Krążownik Hawkins

Dla Amerykanów ważne było, żeby krążowniki były jak największe, jak najsilniej uzbrojone i posiadały jak największy zasięg. Okręty te miały być w zasadzie szybkim skrzydłem, które dzięki zasięgowi działania mogło prowadzić działania osłonowe dla floty handlowej, a jednocześnie mogłyby zwalczać nieprzyjacielską żeglugę. Głównym jednak ich zadaniem miał być zwiad. Plany mówiły o budowie aż 18 tego typu okrętów na Atlantyk (po 6 okrętów w każdym z trzech zespołów), w przypadku Pacyfiku priorytetem była budowa baz dla floty, więc na tą chwilę plany budowy okrętów odsunięto w czasie. Doktryna obronna Stanów Zjednoczonych przewidywała, że do głównych oponentów na Pacyfiku będą należały floty Japonii i jej starego sojusznika – Wielkiej Brytanii. Natomiast doktryna ta nie przewidywała ataku na wyspy japońskie, jednocześnie mówiła o ciągłym nacisku gospodarczym i ekonomicznym na rozwijające się szybko Cesarstwo Japońskie (tutaj największym problemem była prężnie rozwijająca się flota Japonii, która po ukończeniu planu 8-8 miałaby w swoim posiadaniu 8 pancerników i 8 krążowników liniowych).

Pancernik Nagato – jeden z elementów japońskiego planu 8-8

Dlatego w US Navy większy nacisk zaczęto przykładać do budowy najcięższych jednostek - pancerników i krążowników liniowych. Poza największymi jednostkami planowano również rozbudowę sił osłony. Składać się one miały z licznej grupy lżejszych jednostek w tym z krążowników, liderów i niszczycieli. Obliczano, że na każdy pancernik miały przypadać trzy krążowniki do jego osłony, natomiast na każdy krążownik liniowy miały to być dwa zwykłe krążowniki. Dodatkowo 20 jednostek tej klasy miało osłaniać linie komunikacyjne. Łącznie dawało to ponad 70 samych krążowników. Początkowe wymagania według których miały być budowane nowe krążowniki mówiły o 6000Mm zasięgu przy prędkości 15w., prędkości maksymalnej 32w., uzbrojonych w uniwersalne działa 152mm, działa przeciwlotnicze 76mm lub 127mm, oraz bomby głębinowe. Dodatkowym wyposażeniem miał być samolot obserwacyjny oraz silna radiostacja z wysoką anteną umieszczoną na maszcie. System kontroli ognia miał być zdwojony, to samo z zasilaniem awaryjnym. Wszystko to umieszczone miało być na okręcie o wyporności 5000t. Budowa ponad 70-ciu krążowników przy negatywnie nastawionym do zbrojeń Kongresie była nierealna. Tym bardziej, że krótko przed tym zatwierdzono do budowy 10 okrętów typu Omaha. Mimo to planiści domagali się rozpoczęcia budowy zwiadowców w tym samym czasie co krążowników liniowych. Jednym z argumentów przemawiających za budową takiej liczby krążowników była chęć utrzymania swojej pozycji jako mocarstwo morskie. Wymagało to przynajmniej równowagi z flotą przyszłego przeciwnika. Innym argumentem, który mógł się okazać skuteczny w przekonaniu decydentów był ogólny stan floty krążowniczej Stanów Zjednoczonych po pierwszej wojnie światowej. Zakładając ukończenie wszystkich 10 okrętów typu Omaha, byłyby to jedyne nowoczesne krążowniki w US Navy. Ostatnie okręty tej klasy były okrętami dużymi i stosunkowo powolnymi (krążowniki pancerne typu Tennessee, wyporność: 14500t., uzbrojenie: działa 254mm, 152mm, 76mm i wyrzutnie torped), lub małymi i również stosunkowo powolnymi krążownikami-zwiadowcami (typ Chester, wyporność: 3750t., uzbrojenie: działa 127mm, 76mm i wyrzutnie torped).

Krążownik typu Tennessee

Zarząd Główny marynarki zaproponował rozpoczęcie budowy 10 nowych okrętów zwiadowczych w roku budżetowym 1921 oraz po 10 w latach 1922 – 1924. Kongres nie przychylił się do wniosku, Zarząd zredukował ilość zamawianych okrętów do 18 na lata budżetowe 1923-1925.

W tym czasie odbywała się konferencja waszyngtońska. Doszło do ograniczenia budowy floty pancerników. Jednak zakaz ich budowy mógł się wiązać z nadmiernym przyrostem wielkości krążowników. Chcąc zwalczyć tą przewidywaną tendencję ograniczono wyporność krążowników do 10000t., a maksymalny kaliber dział do 203mm. W dużej części były to ustalenia między USA i Wielką Brytanią. USA od kilku lat pracowały nad krążownikami-zwiadowcami, których wyporność i uzbrojenie mieściło się właśnie w tych limitach. W Wielkiej Brytanii do służby wchodziły właśnie okręty klasy Hawkins, które również spełniały powyższe ograniczenia. Gdyby okręty te nie spełniały narzuconych limitów, całą serię nowych okrętów typu Hawkins skierowano by do złomowania. Jeszcze przed ratyfikacją Traktatu Waszyngtońskiego padła w US Navy propozycja budowy 26 nowych krążowników, z których 12 (z działami 203mm) miało być rozpoczętych natychmiast. W grudniu 1922 stwierdzono, że 10 krążowników typu Omaha będzie odjętych od ogólnej liczby planowanych nowych okrętów. Tak więc 16 nowych krążowników miało już być zbudowanych zgodnie z postanowieniami Traktatu Waszyngtońskiego.

Pierwsze rysunki nowych krążowników powstały dużo wcześniej, bo w zasadzie na początku 1919. Jeszcze przed sprecyzowaniem wymagań taktyczno-technicznych opracowano dwie koncepcje. Pierwsza była w zasadzie modyfikacją typu Omaha, o nieco mniejszej wyporności, podobnym uzbrojeniu i o szybkości 37w. (projekt A). Druga to uzbrojony w 4 pojedyncze działa 203mm okręt z artylerią pomocniczą w postaci 4 dział 127mm i przeciwlotniczą w postaci 4 dział 76mm, z dwoma podwójnymi wyrzutniami torped 533mm. Jego wyporność miała wynosić 8100t., a prędkość 35w. (projekt B). W późniejszym czasie stworzono następne projekty. Projekt C, który przedstawiał okręt uzbrojony w 7 dział kalibru 203mm, 4 działa 127mm, 4 działa przeciwlotnicze 76mm, oraz dwie potrójne wyrzutnie torped kalibru 533mm, prędkość miała wynosić 36w., wyporność 10000t., zasięg natomiast przy 10w. to 10000Mm. Projekty D i E to z kolei jednostki uzbrojone w 5 dział 152mm, 2 działa przeciwlotnicze 76mm, oraz w dwie podwójne wyrzutnie torped 533mm, ich prędkość maksymalna oscylowała w granicach od 33,5w. do ponad 35w., ich wyporność z kolei to 5000 i 5750t. Ostatnie dwa projekty F i H przedstawiały okręty z 6 działami 203mm, 2 lub 4 działa przeciwlotnicze 76mm, z dwoma wyrzutniami torped po dwie albo trzy rury torpedowe, prędkość maksymalna tych jednostek miała wynosić 35 do 35,5w., natomiast wyporność 6000 do 6500t. Początkowo projekty z działami 203mm zostały odrzucone. Jako rozwojowe uznano projekty D i E, stwierdzono również, że prędkość 30w. będzie wystarczająca.

Rysunek okrętu zwiadowczego z 1921, uzbrojonego w 6 dział kalibru 203mm

Zarząd Główny upierał się jednak przy uzbrojeniu nowych jednostek w działa 203mm. Powstało ponownie kilka wersji projektów, które przedstawiały okręty uzbrojone w 5-6 dział kalibru 203mm w podwójnych lub potrójnych wieżach, o prędkości do 35w. i wyporności między 7100 a 10000t. Te projekty również odrzucono. Projekty te były zbyt słabo uzbrojone jak na swoją wyporność. Inną sprawą była wyjątkowo mała szerokość i zanurzenie kadłuba, w połączeniu z ciężkimi działami zamontowanymi na pokładzie mogło to powodować słabą stateczność. Jako kontrpropozycję przedstawiono kolejny projekt. Na pokładzie pojawiła się czwarta podwójna wieża. Uzbrojenie okrętu wydawało się już racjonalne, ochrona okrętu miała być przystosowana do walki z lekkimi krążownikami. Pancerz na burcie miał wynosić 63mm, tak samo miał być opancerzony pokład, jego zasięg to 8000Mm przy 10w. W końcu w 1921 ogłoszono wymagania na nowe okręty: ich uzbrojeniem miało być 8 dział 203mm, 4 działa 127mm, 2 potrójne wyrzutnie torped 533mm, prędkość maksymalna to 34w., zasięg 10000Mm przy 10w. Pancerz to tylko 37mm na burcie i 25mm na pokładzie. Przedstawiono kilka projektów, których wyporność wahała się od 8250 do 12000t., prędkość od 33 do 34,5w., natomiast opancerzenie na pasie burtowym wynosiło od 37mm do 114mm. Dla Zarządu najważniejszy był zasięg okrętu i jego prędkość nawet kosztem jego opancerzenia (w celu szybkiego oderwania się możliwemu pościgowi krążowników liniowych). Ochrona miała wytrzymać z kolei ostrzał pociskami 152mm na dystansie między 10km a 19km (immunity zone). W tym czasie kończyły się obrady konferencji waszyngtońskiej. Założenia pierwszych projektowanych w USA po I wojnie światowej krążowników zwiadowczych wywarły duży wpływ na limity traktatowe dotyczące krążowników podczas tejże konferencji.

Rysunek krążownika z 1921 o wyporności 12000t., uzbrojonego w 8 dział kalibru 203mm

Prace projektowe trwały. Istniało grono zwolenników osiągania wielkich prędkości przez tego typu jednostki. Inni natomiast mówili, że nie ma potrzeby inwestowania w potężne siłownie w dobie lotnictwa i dalekosiężnej łączności radiowej. Okręt posiadający samolot na pokładzie jest w stanie przy prędkości maksymalnej 32w. odejść z rejonu zagrożenia (najszybsze wtedy krążowniki liniowe osiągały prędkość maksymalną około 30w.). Co więcej okręt taki mógł być wyposażony w lepsze opancerzenie. Po dyskusjach stwierdzono, że okręt o prędkości 35w. i 12 działach 203mm będzie zbyt ciężki i może nie zmieścić się w limitach traktatowych. Postanowiono odchudzić siłownię zmniejszając liczbę kotłów z 12 do 10 (prędkość teoretycznie miała spaść tylko o jeden węzeł). Szukając alternatywy pojawiły się kolejne projekty okrętu:

• 10 dział 203mm – dwie wieże po 3 działa i dwie wieże po 2 działa, prędkość 35w. (projekt B);
• 8 dział 203mm, prędkość 35w., wzmocniony pancerz (projekt C);
• 12 dział 203mm, zredukowana prędkość, pas burtowy do 76mm i pokład pancerny 37-38mm (projekt D);
• 12 dział 203mm, prędkość 29w., pas burtowy do 152mm i pokład pancerny 51mm (projekt E),
• 12 dział 203mm, prędkość 27,5w., pas burtowy do 203mm i pokład pancerny 63mm (projekt F).

Projekt okrętu realizowany zgodnie z limitami traktatowymi uzbrojonego w 12 dział kalibru 203mm z 1923

Zarząd Główny marynarki ponownie oświadczył, że rezygnuje z opancerzenia, na rzecz prędkości i uzbrojenia. Otrzymując tą wiążącą decyzję konstruktor musiał zwiększyć moc siłowni (dotychczas wiązał nadzieje z istniejącą już i zabudowaną na krążownikach typu Omaha siłownią o mocy 90000KM), przez co wielkość miejsca potrzebnego na jej zabudowę zwiększyła się. Aż do 1925 trwały rozważania co do koncepcji nowych krążowników, pojawiały się projekty 8-mio, 9-cio, 10-cio i 12-to działowe. Problemem było utrzymanie wysokiej prędkości i silnego uzbrojenia w ramach ustalonych limitów tonażowych. Inną sprawą była niechęć samych konstruktorów do pozostawienia tak dużej jednostki bez opancerzenia, a także problem z zapewnieniem jednostce odpowiedniej ochrony podwodnej. Co do tej ostatniej to zastanawiano się nad bąblami przeciwtorpedowymi tak zewnętrznymi jak i wewnętrznymi. W 1924 i 1925 projektowanie uległo przyspieszeniu. Ponownie jedną z opcji było oparcie się na typie Omaha jako wyjściowym do opracowania nowej jednostki (okręt odpowiednio powiększony, z działami 203mm, z 4 wodnosamolotami i zasięgiem 10000Mm przy 15w., o prędkości maksymalnej 32,25w.). Okazało się jednak, że projekt po wprowadzeniu niezbędnych zmian przekroczył 10000t. wyporności. Kolejne rysunki dotyczyły okrętu z trzema wieżami potrójnymi w różnej konfiguracji (od typowego: dwie wieże na dziobie i jedna na rufie, przez: dwie na rufie i jedna na dziobie aż po: wszystkie trzy wieże na dziobie).

Rysunek okrętu z trzema potrójnymi wieżami na dziobie

Projekty te zostały odrzucone jako niezrównoważone. Jednym z ciekawszych projektów była koncepcja krążownika lotniczego z sześcioma działami w podwójnych wieżach z możliwością przenoszenia od 15 do 20 samolotów. Kolejne szkice przedstawiały okręty czterowieżowe. Ostatecznie taką też koncepcję wybrano.

Projekt krążownika uzbrojonego w 8 dział 203mm ze stycznia 1925

Również tutaj przedstawiono szereg wersji od okrętów silnie uzbrojonych, nieopancerzonych i szybkich, do silnie opancerzonych i uzbrojonych, ale wolniejszych.

W 1925 zdecydowano o rozwinięciu projektu z 12-oma działami 203mm i prędkością nieco ponad 30w. Opancerzenie miało pozwalać na ochronę okrętu przed artylerią niszczycieli. Jednocześnie zwarty, krótszy kadłub umożliwiał zmniejszenie wagi samego kadłuba, natomiast gruszka dziobowa wpływała na zmniejszenie oporów hydrodynamicznych. W przypadku opancerzenia miało być ono maksymalnie ograniczone. Na burcie miał się znaleźć pancerz grubości około 63mm, kadłub miał posiadać również wzdłużną gródź, która miała być odpowiedzialna za dodatkową ochronę magazynów. Staranność projektowania spowodowała oszczędności wypornościowe, dzięki temu już w projekcie można było zwiększyć grubość pancerza. Na burcie miało to już być 75mm. Wszystkie magazyny amunicyjne miały być otoczone zbiornikami z paliwem (wbrew pozorom nie stwarzało to dodatkowego niebezpieczeństwa, a tworzyło dodatkową zaporę przeciw odłamkom i w pewnym stopniu umożliwiało wyhamowanie fali uderzeniowej).

Projekt okrętu uzbrojonego w 12 dział 203mm z 1925

W projekcie ze względu na oszczędności wypornościowe ograniczono liczbę dział do 10. Pierwsze rysunki pokazywały okręt z czterema wieżami z czego dwie podwójne stały w superpozycji do wież potrójnych.

Okręt z 10-oma działami 203mm, jeden z projektów końcowych.

Ostatecznie w celu oddalenia burty od magazynów amunicyjnych i barbet (pogłębienia ochrony biernej) postanowiono o zamianie. Wieże potrójne postanowiono zamontować nad podwójnymi. Takie rozmieszczenie ciężkiego uzbrojenia powodowało problemy ze statecznością. Jako uzbrojenie dodatkowe miały posłużyć działa kalibru 127mm. Stopniowo zwiększono grubość pancerza (pas burtowy w niektórych miejscach urósł do 102mm grubości). Okręt planowano wyposażyć w dwie katapulty z czterema samolotami (dwa samoloty myśliwskie i dwa rozpoznawcze). Ważnym elementem miała być silna radiostacja z wysoko umieszczoną anteną. W projekcie zmodyfikowano nieco siłownię, dodano jeden kocioł (ich liczba wzrosła do ośmiu). Para z kotłów przekazywana była na cztery turbiny z przekładniami redukcyjnymi. Te z kolei przekazywały moc na 4 śruby. 107000KM mocy osiąganej przez siłownię okrętu pozwalało rozpędzić go do 32,5w. Zasięg maksymalny wynosił 10000Mm przy 15w. Jako swego rodzaju zabezpieczenie przed uszkodzeniem jednym trafieniem całego układu napędowego dwie kotłownie były rozdzielone maszynowniami. Ostatecznie projekt jednostek zatwierdzono w 1926. Rozpoczęcie budowy krążownika Pensacola nastąpiło w tym samym roku, natomiast Salt Lake City w roku następnym. Wodowanie obydwu nastąpiło w 1929, co ciekawe szybciej wprowadzono do służby później rozpoczęty krążownik Salt Lake City (wprowadzenie do służby jeszcze w 1929), natomiast Pensacola weszła do służby w 1930.

Rysunek krążownika Pensacola (1939)

UZBROJENIE

Działa 8"/55 (20.3 cm) Mark 9

Nowe działa zostały opracowane specjalnie na potrzeby nowych okrętów w 1922. Na typie Pensacola były montowane w wieżach podwójnych i potrójnych. Ich wadą była niska celność. Przyczyną była zarówno wysoka prędkość początkowa pocisku (sięgająca 853m/s) jak i nakładanie się podmuchów po wystrzale z blisko siebie umieszczonych luf. Stwierdziły to testy przeprowadzone w zatoce manilskiej w 1933. Same działa ważyły 30t., pociski do nich 118kg. Zapas pocisków na działo to 150 sztuk, żywotność lufy była obliczana na 715 strzałów. Szybkostrzelność to 3 do 4 strzałów na minutę. Zasięg maksymalny wynosił ponad 29km.

Krążownik Pensacola w 1945, dobrze widoczne dziobowe wieże dział 203mm

Działa 5"/25 (12.7 cm) Marks 10

Działo podwójnego przeznaczenia, kąty podniesienia umożliwiały prowadzenie ognia przeciwlotniczego. Zaprojektowane w 1921 działo ważyło około 955kg, pocisk natomiast maksymalnie 27,7kg. Szybkostrzelność wynosiła nawet 20 strzałów na minutę. Zapas amunicji do działa wynosił 200 sztuk, a żywotność lufy to 3000 strzałów. Prędkość początkowa to 657m/s. Maksymalny zasięg strzału to ponad 13km, a pułap ponad 8km.

Poza tym okręt był wyposażony w małokalibrową broń przeciwlotniczą a także wyrzutnie torped.

Dane taktyczno-techniczne:

Wyporność standardowa: 9100t., wymiary: 178,46m x 19,8m x 5,9m, prędkość maksymalna: 32,5w. (przy 107000KM), uzbrojenie: 2 x 2 x 203mm, 2 x 3 x 203mm, 8 x 1 x 127mm, 2 x 1 x 47mm, 4 x 4 x 28mm, 6 wyrzutni torped 533mm, opancerzenie: pas burtowy: do 102mm, pokład: do 44mm, wieże artylerii głównej: do 64mm, wieża dowodzenia: 32mm., wyposażenie lotnicze: dwie katapulty, 4 wodnosamoloty.

Krążownik Pensacola chwilę po wodowaniu w kwietniu 1929

Ciągłe wprowadzanie zmian powodowało opóźnienia. W innych flotach rozpoczęto już wcześniej budowę pierwszej generacji krążowników waszyngtońskich. W Wielkiej Brytanii już w 1924 położono stępki pod 4 krążowniki (typ County). Japonia poza małymi krążownikami klasy Aoba i Furutaka w 1924 rozpoczęła budowę dwóch okrętów klasy Myoko. Nawet Francja silnie osłabiona gospodarczo po I wojnie światowej rozpoczęła budowę dwóch jednostek (typ Duquesne). We Włoszech kończono projektowanie typu Trento (rozpoczęcie budowy początek 1925). Dlatego w 1925 postanowiono o budowie 8 krążowników z uzbrojeniem kalibru 203mm. Pierwsze plany dotyczyły budowy tylko jednego okrętu typu Pensacola. Ostatecznie postanowiono o budowie również drugiej jednostki tego typu (Salt Lake City).

Krążownik Pensacola w 1935

Krążownik Salt Lake City

Bibliografia:

Norman Friedman, US Cruisers an illustrated design history, Naval Institute Press , 1984

https://www.navsource.org

http://navweaps.com

https://en.wikipedia.org