Lotniskowce typu Courageous podczas II Wojny Światowej
Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Niemcom 3.09.1939 roku.
Royal Navy przystępowała do konfliktu wyraźnie naznaczona długoletnimi cięciami i ograniczeniami budżetowymi okresu traktatowego.
Dopiero w połowie lat 30-tych, zaogniająca się sytuacja międzynarodowa (przy jednoczesnym prowadzeniu tzw polityki "appeasement'u" wobec III Rzeszy), skłoniła rząd do podjęcia programu zbrojeń morskich.
W rezultacie powstał typ nowych pancerników (traktatowych) typu King George V (5 okrętów), zmodernizowano częściowo starsze okręty, ale jedynie wybrane jednostki przeszły prawdziwą przebudowę- były to przede wszystkim krążownik liniowy HMS "Renown" oraz pancernik HMS "Warspite".
Przyspieszono również prace nad rozbudową bazy morskiej w Singapurze. Royal Navy podjęła też plany nowego typu lotniskowców, nazwanego typem Illustrious, jednak cztery okręty znajdowały się w różnych stadiach budowy w chwili rozpoczęcia działań zbrojnych.
Royal Navy dysponowała na początku wojny 6 lotniskowcami. Cztery znajdowały się na Atlantyku, były to;
HMS "Ark Royal",
HMS "Furious",
HMS "Courageous"
HMS "Hermes".
HMS "Glorious" stacjonował na Morzu Śródziemnym, a HMS "Eagle" na Dalekim Wschodzie.
Siódmym był HMS "Argus", pełniący jednak funkcję jednostki szkoleniowej.
Spis lotniskowców Royal Navy z okresu II Wojny Światowej. Od góry widoczny Ordre de bataille z września 1939 roku.
HMS "Hermes" i HMS "Eagle" miały ograniczony potencjał, przewożąc bardzo małe grupy lotnicze (odpowiednio 12 i 22 maszyny).
Służba HMS "Courageous"
W pierwszych dniach września 1939 "Courageous" eskortował konwoje przewożące Brytyjski Korpus Ekspedycyjny do Francji.
W połowie września skierowany został wraz z trzema pozostałymi lotniskowcami do patrolu przeciw niemieckim okrętom podwodnym.
Lotniskowce działały w osobnych zespołach, każdy w asyście kilku niszczycieli.
Samoloty pokładowe były jednak słabo przygotowane do postawionego zadania- nie będąc jeszcze wyposażone w bomby głębinowe.
17.09 HMS "Courageous" odebrał wezwanie od frachtowca "Kafiristan" o atakującym w wynurzeniu U-boocie.
Stanowiące eskortę niszczyciele-„Ivanhoe”, „Impulsive” ,"Inglefield" i "Intrepid" rozdzieliły się i dwa ostatnie obrały kurs na wskazaną pozycję, pozostawiając lotniskowiec w tyle.
O godz. 16.15 z pokładu "Courageous" wysłano 4 Swordfishe. Samoloty zdołały zlokalizować miejsce ataku i rozbitków, podjęły też atak na wynurzony U-53, który ratował się alarmowym zanurzeniem.
O godz. 19.20 "Courageous" zmniejszył prędkość i ustawił się kursem pod wiatr, w celu przyjęcia powracających samolotów.
O godz. 19.55 lotniskowiec został trafiony dwoma torpedami wystrzelonymi z U-boota U-29.
Jedna uderzyła w część dziobową, druga w rufową część kotłowni B.
Okręt stracił zasilanie, i wobec braku komunikacji, próby balansowania nie powiodły się.
Po 10 minutach od ataku przechył wynosił już 35 stopni. Uniemożliwił też spuszczenie szalup ratunkowych.
Przechyłu nie udało się już opanować i o 20.15 "Courageous" przewrócił się na lewą burtę do góry stępką i zatonął.
HMS "Courageous" tonie po storpedowaniu przez U-29.
17.09.1939
Zginęło 519 marynarzy, w tym dowódca okrętu.
Niszczyciele eskorty próbowały przez 4 godziny dopaść U-29, jednak kontratak zakończył się niepowodzeniem.
Była to pierwsza tak duża strata Royal Navy.
Admiralicja natychmiast wycofała pozostałe lotniskowce z patroli przecie u-bootom.
Służba HMS "Glorious"
HMS "Glorious" stacjonował na początku września w bazie w Aleksandrii, odbywając ćwiczenia we wschodnim akwenie Morza Śródziemnego. Ponieważ na tym etapie wojny rejon ten wydawał się spokojny, lotniskowiec został skierowany na Ocean Indyjski w celu zabezpieczenia szlaków morskich przed niemieckimi raiderami.
W grudniu 1939 okręt eskortował konwój z francuskich Indochin wraz z krążownikiem HMS "Kent" i francuskim "Suffren".
Poprzez Aden lotniskowiec przybył na Maltę, gdzie przeprowadzono przegląd jednostki.
W kwietniu 1940 roku "Glorious" został skierowany do Norwegii, gdzie Royal Navy podjęła kontrakcję przeciw niemieckiej inwazji.
23.04.1940 lotniskowiec zaokrętował w Scapa Flow dodatkowe 18 myśliwców Gloster Gladiator które po przetransportowaniu przez Morze Północne lądowały na zamarzniętej tafli jeziora Lesjaskogsvatnet.
Kolejny taki rejs odbył się pomiędzy 28.04 a 3.05.
Od 14.05 okręt operował wraz z HMS "Furious" i HMS "Ark Royal" w stronę Narwiku, tym razem przewożąc dywizjon myśliwców Hawker Hurricane i Gladiatorów oraz łodzi latających Supermarine Walrus.
Z powodu złej pogody Hurricane'y zostały dostarczone dopiero podczas kolejnego rejsu z Scapa Flow pomiędzy 24.05 a 30.05.
Wobec katastrofy jaką okazała się toczona równolegle Kampania francuska (tzw. Bitwa o Francję) Alianci podjęli decyzję o zakończeniu i ewakuacji wojsk z Norwegii.
31.05 HMS "Glorious" wyszedł w morze, biorąc udział w operacji "Alphabet". Jej celem była ewakuacja Korpus Ekspedycyjnego z Norwegii.
By przyjąć jak najwięcej maszyn, opróżniono hangary lotniskowca, pozostawiając 18 Gladiatorów i 9 Swordfishów.
7.06 na pokładzie wylądowało bezpiecznie 10 Gladiatorów i 8 Hurricane'ów (była to akcja improwizowana- samoloty nie miały nawet haków hamujących).
Operując wraz z "Ark Royal", oraz jednostkami eskortującymi, zespół obrał kurs na Scapa Flow.
Nazajutrz dowódca HMS "Glorious" zgłosił chęć odłączenia się od zespołu i szybszego dotarcia do celu.
Od tego momentu lotniskowcowi towarzyszyły tylko 2 niszczyciele eskorty- HMS "Ardent" i HMS "Acasta".
8.06. około godz. 16 dostrzeżono na prawej burcie sylwetki dwóch okrętów.
Niedługo po tym, obydwie jednostki obrały kurs zbliżeniowy.
Na rozpoznanie wysłany został "Ardent", jednocześnie ogłoszono alarm bojowy około godz. 16.20.
Padł rozkaz podniesienia pięciu Swardfishy, jednak transportowane Gladiatory i Hurricane'y nie miały składanych skrzydeł, co znacząco wydłużyło operacje w hangarze lotniczym.
Pomiędzy godz. 16.27 a 16.32 "Ardent" znalazł się pod ostrzałem, i dopiero teraz stało się jasne że dwie jednostki to niemieckie pancerniki "Gneisenau" i "Scharnhorst"!
Zespół ten dowodzony był przez admirała Wilhelma Marschalla.
"Ardent" przeprowadził atak torpedowy i rozstawił zasłonę dymną.
"Ardent"i "Acasta" rozstawiające zasłonę dymną by osłonić HMS "Glorious"
przed ogniem dział.
8.06.1940 r.
"Gneisenau" i "Scharnhorst" przeniosły ogień na "Glorious" o godz. 16.32.
O godz. 16.38, w trzeciej salwie "Scharnhorst" zaliczył trafienie w cel z odległości 24 km.
Pocisk trafił w dziobową część głównego hangaru, niszcząc stłoczone samoloty, powodując pożar oraz uszkadzając przewody kominowe.
Kłęby dymu wypełniły wnętrze kadłuba.
Uniemożliwiło to uzbrojenie Swarfishy w torpedy.
Los lotniskowca dopełniło kolejne celne trafienie o godz. 16.56, tym razem w okolice pomostu nawigacyjnego. W jego wyniku zginął dowódca okrętu i większość znajdującej się tam załogi.
O godz. 16.58 "Glorious" zniknął wprawdzie za zasłoną dymną a niemieckie jednostki przeniosły ogień na próbujące kontratakować niszczyciele eskorty. Walczący bohatersko "Ardent" został wielokrotnie trafiony i zatonął o godz. 17.22 w odległości ok. 9 km od nacierających pancerników.
Jednocześnie niemieckie okręty przeszły przez zasłonę dymną i ponownie otwarły ogień w stronę bezbronnego już lotniskowca.
Do godz. 17.40 zaliczono kilka kolejnych trafień, w tym w maszynownię.
"Glorious" zaczął bezwładnie zataczać koło i o godz. 18.10 przewrócił się na stępkę i zatonął.
Płonący HMS "Glorious"
chwilę przed pójściem na dno.
8.06.1940 r.
Samotna "Acasta" wystrzeliła cały zapas torped, zaliczając jedno trafienie o godz. 17.39 (eksplozja zabiła 48 marynarzy na pokładzie "Scharnhorsta" i wymusiła awaryjne zalanie komory amunicyjnej, powodując 3 metrowe przegłębienie okrętu).
"Acasta" przegrała beznadziejny już bój, idąc na dno o godz. 18.20.
Ok. 900 marynarzy zdołało ewakuować się z tonącego lotniskowca
Strona niemiecka, obawiając się nadejścia większych sił Royal Navy, nie podjęła akcji ratunkowej, wycofując się do Trondheim, Admiralicja zaś dowiedziała się o tragedii zespołu dopiero z komunikatu niemieckiego radia.
Zagłada brytyjskiego zespołu kosztowała życie 1519 marynarzy na trzech zatopionych okrętach.
Łącznie uratowano zaledwie 41 rozbitków, za sprawą dwóch norweskich trawlerów;
-"Borgund" podjął 37 marynarzy 10.06 i wysadził w Tórshavn na Wyspach Owczych.
-"Svalbard II" wyłowił tylko 5 żywych (z czego jeden zmarł na pokładzie) jednak został zawrócony przez przez niemiecki samolot pod groźbą użycia siły do Norwegii, w wyniku czego 4 uratowanych marynarzy spędziło kolejne 5 lat jako jeńcy wojenni.
Służba HMS "Furious"
HMS "Furious" został przydzielony do patroli przeciw okrętom podwodnym we wrześniu 1939 roku, operując z Rosyth.
Po utracie HMS "Courageous", patrole z udziałem lotniskowców zostały zarzucone, a "Furious" oddelegowany został do osłony konwojów wojskowych z Kanady, która jako brytyjskie dominium, przystąpiła do wojny.
W kwietniu 1940 lotniskowiec został skierowany na wody norweskie.
W tym czasie lotnicza grupa bojowa nie przekraczała liczby 30 maszyn, składając się z dwóch dywizjonów (18 maszyn) samolotów Fairey Swordfish.
"Furious" kilkukrotnie przewoził samoloty RAF i odwodził uszkodzone maszyny pomiędzy Wielką Brytanią a Norwegią.
HMS "Furious".
1940 r.
Okręt został użyty w charakterze transportowca złota z Wielkiej Brytanii do Kanady w czerwcu 1940 roku.
W szczycie trwającej powietrznej "Bitwy o Anglię"- we wrześniu 1940 roku, lotniskowiec przeprowadził naloty na Trondheim i Tromso.
Od listopada 1940 do stycznia 1941 "Furious" transportuje samoloty do Afryki zachodniej.
Po odbyciu krótkiego remontu w maju 1941 roku, skierowany został przez Gibraltar na Morze Śródziemne, gdzie dostarczał transporty samolotów na Maltę.
Po niemieckim ataku na ZSRR (22.06.1941), został przerzucony na północ, m.in. przeprowadzając ataki lotnicze na północy Finlandii.
We wrześniu 1941 roku lotniskowiec powrócił na południe, kontynuując rejsy transportowe na Maltę.
Pomiędzy październikiem 1941 a marcem 1942 okręt przebywał w USA.
Po powrocie do Europy, ponownie wozi transporty dla Malty.
HMS "Furious" wziął udział w operacji lądowania w Afryce Północnej, operując w okolicach Oranu w listopadzie 1942 roku.
Od sierpnia do października 1943 lotniskowiec przeszedł remont w Liverpoolu.
Po jego zakończeniu został włączony do sił osłaniających konwoje arktyczne do Murmańska.
W lutym 1944 roku z pokładu HMS "Furious" przeprowadzono pierwszy udany nalot przy użyciu nowych samolotów torpedowo- bombowych- Fairey Barracuda. Nowe ciężkie maszyny miały jednak trudności z podniesieniem się z krótkiego pokładu lotniskowca, dlatego wkrótce na pokładzie lotniczym zamontowano specjalną drewnianą skocznię.
"Furious" wszedł w skład grupy bojowej która przeprowadziła 3.04.1944 atak na fiord Kaafjordu, gdzie ukrywał się niemiecki pancernik "Tirpitz" (Operacja "Tungsten").
W jej wyniku okręt Kriegsmarine został unieruchomiony i nie powrócił już do służby. Kolejne naloty podjęte w lipcu i sierpniu 1944 roku nie zadały Niemcom większych strat.
Była to już ostatnia akcja bojowa starego okrętu.
Zużycie maszyn i ogólny już niewielki potencjał bojowy, skłoniły Admiralicję do wycofania lotniskowca do rezerwy i skreślenia z listy floty w kwietniu 1945 roku.
"Furious" został następnie użyty jako okręt eksperymentalny do badania efektów eksplozji na strukturę kadłuba.
HMS "Furious" został sprzedany na złom w 1948 roku, a prace przeciągnęły się aż do roku 1952.
Wnioski
Lotniskowce typu Courageous stanowiły trzon sił Royal Navy na początku II Wojny Światowej.
W pierwszej fazie konfliktu obowiązywała wciąż doktryna z czasów Wielkiej Wojny, nadająca okrętom liniowym prymat pośród jednostek morskich.
Wczesne operacje prowadzone przez brytyjskie lotniskowce miały charakter improwizacji, czego efektem był szereg błędów i karygodnych niedopatrzeń.
Utrata "Courageous" była właśnie sumą błędnego wykorzystania potencjału lotniskowca oraz złych procedur i zaleceń.
Duży wpływ na ostateczny los okrętu miała natychmiastowa utrata zasilania, która miała stać się w przyszłości przekleństwem lotniskowców Royal Navy- problem ten wystąpił zarówno na "Courageous" jak też i później, na znacznie nowocześniejszym "Ark Royal", gdy ten został trafiony torpedą przez U-81 i utracony (14.11.1941 r.).
W początkowym okresie wojny zarówno prasa jak i opinia publiczna dużo większe znaczenie nadały utracie pancernika HMS "Royal Oak" (październik 1939) niż utracie w ciągu półrocza dwóch z czterech lotniskowców Royal Navy.
Widoczne sylwetki lotniskowców:
HMS "Ark Royal" (z lewej)
i HMS "Glorious" (z prawej).
Utrata "Glorious" było wynikiem serii kardynalnych błędów.
Zarówno dowództwo operacyjne Admiralicji jak też i dowódca okrętu, zlekceważyło potencjalne źródła zagrożenia- nieliczni ocaleni zeznawali że na pokładzie lotniskowca panowała rozluźniona dyscyplina, jednostka była też zupełnie nieprzygotowana do odparcia ataku, o czym świadczy chaos jaki zapanował już po dostrzeżeniu okrętów wroga.
Dowódca lotniskowca- Guy D'Oyly-Hughes miał niewielkie doświadczenie operacyjne, ponadto wdał się w konflikt z dowódcą operacji lotniczych- J.B. Heath'em, w wyniku czego ten ostatni pozostał podczas ostatniego rejsu okrętu na lądzie, a sprawa ta miała znaleźć rozstrzygnięcie przed sądem wojennym.
D'Oyly-Hughes odłączył się od głównego zespołu Royal Navy właśnie po to by rozstrzygnąć tą sprawę jak najszybciej.
Raport z dochodzenia w sprawie zatopienia HMS "Glorious" został objęty długoletnią klauzulą tajności.
Badano nie tylko okoliczności zatopienia okrętu ale również całkowitą bierność Royal Navy w akcji ratowania rozbitków, która przyniosła tak tragiczne żniwo.
"Glorious" nadał pierwszy meldunek dopiero 15 minut po otrzymaniu pierwszego trafienia. Ustalono że spóźnione wezwanie z "Glorious" zostało odebrane tylko na pokładzie krążownika ciężkiego HMS "Devonshire", który transportował ewakuowaną norweską rodzinę królewską do Wielkiej Brytanii.
Dowodzący kmdr John Cunningham, nie złamał zarządzonej ciszy radiowej, i nie zdecydował się na podjęcie akcji ratunkowej. Ustalenia wskazują że "Devonshire" znajdował się pomiędzy 48-80 km od miejsca zatopienia zespołu brytyjskiego.
Tego dnia najwyższym bohaterstwem wykazały się załogi dwóch niszczycieli eskorty. Nie ulega jednak wątpliwość że ich działania były chaotyczne i nieskuteczne z powodu braku koordynacji działań.
Sprawa ta stała się jeszcze przedmiotem debaty w brytyjskiej Izbie Gmin w dniu 28.01.1999 roku.
Ustalono wówczas że Admiralicja otrzymała w czerwcu 1940 roku złamane przez Bletchley Park (siedziba zespołu brytyjskich kryptologów) szyfrogramy Kriegsmarine, jednoznacznie wskazujące na bliską obecność jednostek niemieckich, w tym "Scharnhorst" i "Gneisenau", ale nie zostały one przekazane dowódcom okrętów, jako że uznano dane uzyskane przez "cywilów" z Bletchley Park za bezwartościowe.
Na skutek tych błędów, sytuacja Royal Navy w lecie 1940 roku była bardzo trudna.
Do wojny przystąpiły właśnie Włochy, a Wielka Brytania utraciła silnego sojusznika- Francję.
W tym czasie Royal Navy posiadała tylko dwa lotniskowce floty- HMS "Ark Royal" i HMS "Furious", oraz przyjęty do służby 25.05 pierwszy okręt swojego typu- HMS "Illustrious", ale musiało minąć trochę czasu zanim uzyska pełną sprawność bojową.
Ta sytuacja zmusiła Brytyjczyków do Operacji Catapult (https://warshipy.pl/.../mers-el-k-bir-brytyjski-cios-w-plecy) - ataku na okręty Marine Nationale, by nie dopuścić do ewentualnego przejęcia ich przez Kriegsmarine.
Spośród trzech okrętów typu Courageous w służbie pozostał tylko HMS "Furious".
Jego służba okazała się szczęśliwa, ale ograniczona ładowność, limitowała użycie bojowe jednostki.
"Furious" dużą cześć służby podczas II Wojny Światowej spędził jako transportowiec samolotów, choć ostatnie lotnicze akcje bojowe z jego pokładu przeprowadzono jeszcze w 1944 roku.
Te dziwne i nieudane w swym pierwotnym wcieleniu jako wielkie krążowniki lekkie okręty, zostały przebudowane na lotniskowce i dopiero wtedy odegrały istotny wpływ w rozwój nowych środków walki morskiej- wnioski z ich służby posłużyły do modyfikacji konstrukcji nowoczesnych lotniskowców Royal Navy budowanych w czasie i po zakończeniu II Wojny Światowej.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Przedwojenny HMS "Glorious" okiem Brytyjskiej Kroniki Filmowej
--------
Lakoniczny materiał o utracie HMS "Courageous" z 1939 roku
-------
Zbiór kadrów Brytyjskiej Kroniki Filmowej z operacji norweskich, gdzie pojawia się HMS "Glorious"
------
Tym razem ujęcie propagandowe strony niemieckiej z zatopienia HMS "Glorious". Niezbyt dobrej jakości i udramatyzowane dokręconymi kadrami.
------
HMS "Glorious".
1940 r.
Ostatnie zdjęcie HMS "Glorious" (po prawej HMS "Diana") przed odłączeniem się od sił głównych Royal Navy.
7.06.1940 r.
HMS "Acasta".
HMS "Ardent".
"Gneisenau". Zdjęcie przedwojenne.
Uszkodzenia w kadłubie "Scharnhorsta" zadane od torpedy wystrzelonej przez "Acastę".
Widok z góry na HMS "Furious".
Widoczne cztery samoloty Hawker Sea Hurricane.
1941 r.
Od lewej widoczne;
HMS "Ark Royal"
HMS "Renown"
HMS "Furious"
Zdjęcie wykonane z pokładu HMS "Sheffield".
Maj 1941 r.
Pokład lotniczy HMS "Furious" zalewany przez wysoką falę. Widoczny z tyłu , prawdopodobnie krążownik HMS "Sheffield".
Fairey Swordfish startujący z pokładu HMS "Furious".
Supermarine Seafire na pokładzie HMS "Furious".
Widoczna nietypowa winda w kształcie litery "T".
Lądujący Fairey Barracuda na pokładzie HMS "Furious".
HMS "Furious".
W tle widoczny pancernik "Richelieu".
luty 1944 r.
HMS "Furious" w składzie grupy bojowej która przeprowadzi operację przeciwko pancernikowi "Tirpitz".
2.04.1944 r.
Bibliografia;
Lawrence Burr, Brytyjskie Krążowniki Liniowe 1914-1918
Gary Staff, Niemieckie Krążowniki Liniowe 1914-1918
Wrigley Wilson Herbert, Pancerniki w akcji
(Praca zbiorowa) Z dziejów wojen morskich (Studia i Szkice)
Leonard R. Heinz, Vincent P. O'Hara, Clash of Fleets: Naval Battles of the Great War, 1914–18
Robert Gardiner, Conway's All the World's Fighting Ships, 1906-1921
Janusz Pajewski, Historia Powszechna 1871-1918
Christopher Clark, Lunatycy. Jak Europa poszła na wojnę w roku 1914
Zdjęcia;
https://www.the-blueprints.com
https://www.militaer-wissen.de
Zapraszam na fanpage Szparagusa https://www.facebook.com/szparagus1
Część 1 https://warshipy.pl/post/wielkie-krazowniki-lekkie
Część 2 https://warshipy.pl/post/drugie-zycie-typu-courageous
Komentarze
Ten wpis nie ma jeszcze komentarzy, bądź pierwszy i dodaj swój komentarz!