Od Clemencau i Gascogne do ostatnich projektów

CLEMENCAU i GASCOGNE

Francja po zamówieniu dwóch jednostek klasy Dunkerque i dwóch klasy Richelieu zauważyła, że może to nie być wystarczająca odpowiedź na zbrojenia Włoch i Niemiec. Od 1936 Niemcy budowali dwie jednostki klasy Bismarck. Jednostki większe i lepiej uzbrojone od klas Deutshland i Scharnhorst. Dla Francuzów staje się jasne że konieczna jest budowa kolejnych pancerników. Cztery nowoczesne pancerniki (typy Dunkerque i Richelieu) miały walczyć z dwoma, a później z czterema nowoczesnymi pancernikami włoskimi (typ Littorio), czterema zmodernizowanymi włoskimi drednotami oraz z trzema pancernikami kieszonkowymi i z czterema pełnowymiarowymi pancernikami niemieckimi. Francja postanowiła odpowiedzieć. Już w 1938 zostały zatwierdzone dwa następne pancerniki. Ponownie problemem okazało się zaplecze stoczniowe. Nie było wolnych pochylni i doków odpowiedniej wielkości, poza tym budowa pierwszej pary jednostek klasy Richelieu byla opóźniona. Tym sposobem Francja miała czas na podjęcie studiów nad nowymi projektami okrętów. Zaczęto zmieniać konfigurację artylerii głównej i średniej, oraz jej ilość. W praktyce opracowano trzy projekty w różnych wersjach. Projekt A przewidywał zabudowę artylerii głównej w dwóch wieżach czterodziałowych na dziobie (tak jak na typie Richelieu). Projekt B również przewidywał zabudowę dwóch wież czterodziałowych, ale ustawinych po jednej na dziobie i rufie. Projekt C był projektem okrętu trójwieżowego, z potrójnymi wieżami. Projekty B i C opracowano po obserwacjach projektów i budowy pancerników za granicą. Okazało się, że żaden z projektów w innych flotach nie przewidywał budowy okrętów z artylerią główną skumulowaną na dziobie. We wszystkich projektach artyleria główna była rozmieszczona z przodu i z tyłu okrętu.

Projekt A:

35140t.; 2x4x380mm, 5x3x152mm, 2x2x100mm; 2 katapulty, długość cytadeli: 131,45m;

35050t.; 2x4x380mm, 4x3x152mm, 6x2x100mm; 2 katapulty, długość cytadeli: 131,45m;

35140t.; 2x4x380mm, 4x3x152mm, 3x4x100mm; 2 katapulty, długość cytadeli: 131,45m;

A3bis

35000t.; 2x4x380mm, 4x3x152mm, 6x2x100mm; 2 katapulty, długość cytadeli: 131,45m;

Projekt B:

34885t.; 2x4x380mm, 5x3x152mm; 2 katapulty, długość cytadeli: 135,10m;

34675t.; 2x4x380mm, 5x4x130mm; 2 katapulty, długość cytadeli: 135,10m;

34640t.; 2x4x380mm, 3x3x152mm, 8x2x100mm; 2 katapulty, długość cytadeli: 135,10m;

B3bis

34615t.; 2x4x380mm, 3x3x152mm, 8x2x100mm; 1 katapulta, długość cytadeli: 135,10m;

B3ter

34640t.; 2x4x380mm, 3x3x152mm, 8x2x100mm; 2 katapulty, długość cytadeli: 135,10m;

Projekt C:

37265t.; 3x3x380mm, 4x3x152mm; 2 katapulty, długość cytadeli: 143,50m;

37085t.; 3x3x380mm, 4x4x130mm; 2 katapulty, długość cytadeli: 143,50m;

372245t.; 3x3x380mm, 3x3x152mm, 6x2x100mm; 2 katapulty, długość cytadeli: 143,50m.

Francuzi mieli problemy z zaprojektowaniem okrętu o wyporności 35000t. i układzie uzbrojenia opierającym się na trzech wieżach. W każdej konfiguracji jednostka przekraczała znacząco limit traktatowy. Jednocześnie nie zdawano sobie sprawy, że projekty zagranicznych konkurentów (włoski i niemiecki) tylko oficjalnie wypierały ustalone 35000t. podczas gdy w rzeczywistości mocno przekraczały tę wyporność (nawet już na etapie projektu).

Ostatecznie po przedstawieniu projektów szefowi sztabu marynarki wojennej – admirałowi Darlanowi – zostały wybrane dwa. Projekt A2 miał być wzorcowym dla trzeciego pancernika 35000t. a projekt B3ter czwartego. W projektach uwzględniono montaż działek 2x37mm typu ACAD. Po dostosowaniu projektu okręt zamówiono 24 sierpnia 1938 w stoczni w Breście, nazwano go Clemencau . Nad czwartą jednostką, nazwaną Gascogne, prace projektowe przedłużyły się. Problemem stało się wyposażenie lotnicze, które podczas prowadzenia ognia mogło zostać uszkodzone. Ostatecznie katapulta została przeniesiona na rufę. Wszystkie te prace spowodowały przesunięcie planowanej daty rozpoczęcia budowy z sierpnia 1939 na czerwiec 1940.

CLEMENCAU

Projekt Clemencau w zasadzie powstał z myślą o jak najmniejszej ilości zmian względem poprzednich jednostek, oraz możliwie największym rozszerzeniu możliwości obrony przeciwlotniczej. Najważniejszą zmianą względem projektu Richelieu była modyfikacja położenia dział artylerii średniej. Dwie wieże miały być zamontowane na burtach, a dwie kolejne na rufie w superpozycji. Niewątpliwe zalety tego ustawienia (salwa burtowa miała być taka sama jak na typie Richelieu) były istotniejsze od wad. Do tych drugich należała konieczność przeprojektowania hangaru (część hangaru zajęła druga wieża artylerii średniej, jej urządzenia i magazyny amunicji). Burtowe miejsca po wieżach 152mm wykorzystano pod zabudowę dział przeciwlotniczych kalibru 100mm. Wprowadzono również modyfikacje w systemie kierowania ogniem, a także w opancerzeniu okrętu. Po wyliczeniach podczas projektowania okazało się, że okręt może mieć około 50t. "nadwagi", zrekompensowano to zmniejszając grubość pancerza względem projektu Richelieu (na burcie pancerz miał być gruby na 320mm, a nie jak w przypadku Richelieu 327mm, dodatkowo zredukowano grubość niektórych płyt pancernych wież artylerii głównych i wież artylerii średniej).

DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE:

Wyporność standardowa: 35000t.

Wyporność normalna: 40567t.

Wyporność pełna: 44438t.

Wymiary: 247,85m x 33,08m x 9,9m,

Prędkość maksymalna: 32w.

Uzbrojenie: 2 x 4 x 380mm, 4 x 3 x 152mm, 6 x 2 x 100mm, 6 x 2 x 37mm, 9 x 4 x 13,2mm.

Opancerzenie: pancerz burtowy: 320mm, pancerz pokładu głównego: 150/170+40mm, pancerz artylerii główej: do 430mm.

Wyposażenie lotnicze: dwie katapulty, cztery wodnosamoloty.

Załoga: 1670

Rysunek Clemencau

Stępkę pod okręt położono 17 stycznia 1939 w Breście (nastąpiło to po zwodowaniu i przeholowaniu kadłuba Richelieu do doku wyposażeniowego). Planowano wodowanie okrętu w 1941, a jego ukończenie w 1943. Jednak sytuacja polityczna w Europie pogarszała się. Budowa okrętu została przerwana już 28 września 1939. Stwierdzono że w obliczu możliwej wojny moce produkcyjne przerzucone mają być na jednostki, których ukończenie jest możliwe w jak najkrótszym czasie (dotyczyło to Richelieu i Jean Barta).

Nieukończony kadłub Clemencau

Inne ujęcie nieukończonego kadłuba

W trakcie tzw. Dziwnej Wojny powrócono do budowy okrętu, trwała ona od 6 grudnia 1939 do 10 czerwca 1940, kiedy to prace definitywnie przerwano ze względu na trwającą kampanię francuską. Kadłub nie był ukończony, zmontowano jedynie 3600t. stali, to znaczy 10% wagi okrętu. Gdy żołnierze niemieccy wkraczali do Brestu Francuzi zalali dok. Niemcy początkowo planowali ukończenie okrętu, nadano mu nawet oznaczenie Schlachtschiff R. Szybko przekonano się, że te plany są nierealne. Niedobory materiałów, oraz opór Francuzów co do pomocy Niemcom spowodowały rezygnację z tego pomysłu. Nieukończony kadłub wodowano w celu opróżnienia doku i przeholowano w inne miejsce. 27 sierpnia 1944 kadłub ten zostaje zatopiony przez alianckie lotnictwo. Po wojnie podjęto starania o sprzedaż Clemencau, bez powodzenia. Kadłub we wrześniu 1948 przełamuje się na dwie części. Ostatecznie szczątki Clemencau sprzedano dopiero w sierpniu 1951.

Clemencau w budowie

GASCOGNE

Projekt okrętu wywodził się z wersji B3ter. Seria projektów B powstała jako odpowiedź na budowę pancerników z działami artylerii głównej nie tylko na dziobie ale także na rufie. Sprzyjało to walce nie tylko pościgowej ale także odwrotowej. Układ taki likwidował martwe sektory ostrzału artylerii głównej na rufie. Następną istotną sprawą było umieszczenie zarówno dział artylerii głównej jak i średniej w jednej linii. Powodowało to maksymalizację pól ostrzału na obie burty, przy jednoczesnym zmniejszeniu liczby dział artylerii średniej. Drugą sprawą było zwolnienie miejsca na burtach dla artylerii przeciwlotniczej (zaletą takiego rozwiązania był nie tylko brak uszkodzeń powodowanych wystrzałami artylerii średniej, ale również łatwiejsze rozmieszczenie i kierowanie ogniem artylerii przeciwlotniczej). Inną sprawą była konieczność zmian w pomieszczeniach rufowych. Przeniesienie wieży 380mm na rufę powodowało problem z lokalizacją tak hangaru z samolotami jak i katapulty. kolejną było wprowadzenie do służby nowego samolotu pokładowego Farman NC420, którego projekt na dodatek nie był jeszcze ukończony. Rufę okrętu przeprojektowano i dokonano kolejnych obliczeń, aby trym był zachowany (pochylenie dziobu i rufy względem siebie). Komin został przesunięty w kierunku dziobu. Opancerzenie okrętu również zostało zmodyfikowane. Cytadela musiała ulec wydłużeniu. Modyfikacjom ponownie uległo wnętrze okrętu. Oszczędności na masie jednej wieży (trzy zamiast czterech) postanowiono wykorzystać na zwiększenie ochrony artylerii średniej (zwiększono grubość barbet).

Przedłużający się proces projektowy, a także opóźnienia w budowie Jean Barta (Gascogne miała być budowana w tym samym miejscu co Jean Bart) spowodowały, że zamówienie na artylerię główną i płyty pancerne wprowadzono dopiero w czerwcu 1939, prace podobnie jak na Clemencau naprzemiennie wstrzymywano i wznawiano. Na potrzeby budowy zgromadzono jedynie 6% materiałów. Plany na położenie stępki w lato 1940, wodowanie w 1942 i ukończenie okrętu w 1944 nigdy nie zostały zrealizowane. 10 czerwca 1940, w trakcie kampanii francuskiej, wszelkie prace zostały przerwane. Do budowy okrętu nigdy nie powrócono.

DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE:

Wyporność standardowa: 35000t.

Wyporność normalna: 40567t.

Wyporność pełna: 44438t.

Wymiary: 247,85m x 33,08m x 9,9m,

Prędkość maksymalna: 32w.

Uzbrojenie: 2 x 4 x 380mm, 3 x 3 x 152mm, 6 x 2 x 100mm, 6 x 2 x 37mm, 9 x 4 x 13,2mm.

Opancerzenie: pancerz burtowy: 320mm, pancerz pokładu głównego: 150/170+40mm, pancerz artylerii głównej: do 430mm.

Wyposażenie lotnicze: dwie katapulty, cztery wodnosamoloty.

Załoga: 1670

Wersja ostateczna projektu Gascogne

NOWE PROJEKTY

W 1936 podpisano traktat londyński. Ograniczał on wyporność okrętów do 35000t., kaliber dział natomiast do 356mm. Zatwierdzono również zapis, że w przypadku złamania przez któregoś z sygnatariuszy (chodziło głównie o Japonię) powyższych regulacji inne państwa mogą zwiększyć kaliber dział do 406mm (na co Amerykanie zdecydowali się już w 1937), a późniejsze ustalenia między USA, Wielką Brytanią a Francją mówiły o zwiększeniu limitu wyporności pancerników do 45000t. Z powodu braku infrastruktury (wielkość doków i pochylnie ledwie pozwalały na budowę okrętów wielkości Richelieu) Francja zdecydowała o budowie jednostek do limitu 35000t., uzależniając jednocześnie tę decyzję od sytuacji, kiedy któreś z mocarstw europejskich nie zacznie budowy większych okrętów. Szybko (bo już w 1939) okazało się, że Niemcy podjęły decyzję o budowie znacznie potężniejszych okrętów. Hitler i admirał Reader ogłosili rozpoczęcie "planu Z", który obejmował między innymi budowę pancerników typu H – z działami kalibru 406mm i o wyporności 56000t. Niemcy rozpoczęły budowę dwóch jednostek tego typu w lipcu i wrześniu 1939. Co ciekawe Francuzi mocno niedoszacowali wielkości tych okrętów, gdyż ich wyporność określono na 40000t. W tym momencie zlecono prace badawcze nad większymi jednostkami, oraz nad działami kalibrów 400mm, 406mm lub 420mm. Tutaj ponownie (jak z resztą przez cały okres trwania francuskich programów pancernikowych) pojawia się problem z infrastrukturą. W doku w Breście mogły być budowane jednostki do długości 200m i szerokości 40m (dok Salou No.4) – kadłuby Dunkerque i Richelieu budowano w częściach i po przeholowaniu łączono, na pochylniach w St. Nazire mogły co prawda być budowane okręty o długości 300m i szerokości 40m (pochylnie Forme Caquot Penhoet), po budowie Jean Barta na pierwszej rozpoczęto budowę nowego lotniskowca francuskiego Joffre, a po jego zwodowaniu miał tam być budowany jego bliźniak Painleve, planowano tu również tutaj budowę Gascogne . Jeżeli chodzi o serwisowanie jednostek sytuacja była trochę lepsza. W lipcu 1939 podjęto decyzję o budowie nowego doku do budowy okrętów. Miał on powstać w Breście, jego wymiary to 310m na 42m.

W przypadku projektów nowych pancerników oparto się na serii projektów C, powstałych w wyniku przymiarek do budowy Clemencau i Gascogne. Okręty miały posiadać wyporność od 40000t. do 45000t.

Projekt No.1

Projekt bazował na wersji C3, uzbrojenie główne miało się składać z 9 dział kalibru 380mm, okręt miał być dłuższy, uzbrojenie główne i średnie, wraz z katapultą miało być w jednej linii. Okręt miał być wolniejszy o jeden węzeł (przy mocy maszyn o 15000KM większej od typu Richelieu), wyporność wynosić miała 37425t.

Dane taktyczno-techniczne:

Wyporność: 40000t.(45500t.), wymiary: 252 x 35 x bd; uzbrojenie: 3x3x380mm, 3x3x152mm,8x2x100mm, dodatkowo lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze; prędkość: 31w., moc 170000KM, opancerzenie: pas burtowy 330mm, pancerz pokładu170/180mm

Projekt No. 2

Była to powiększona wersja Projektu No. 1 z działami 9x406 (siłownia o 20000KM większa niż w przypadku Richelieu), prędkość 31w.

Dane taktyczno-techniczne:

Wyporność: 42500t.(47800t.), wymiary: 256 x 35,5 x bd; uzbrojenie: 3x3x406mm, 3x3x152mm,8x2x100mm, dodatkowo lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze; prędkość: 31w., moc 190000KM, opancerzenie: pas burtowy 330mm, pancerz pokładu170/180mm

Projekt No. 3

Był to zdecydowanie największy projekt okrętu. Miał on posiadać 12 dział kalibru 380mm w poczwórnych wieżach, miał charakteryzować się znacznym wzrostem możliwości obrony przeciwlotniczej. Liczba katapult miała zostać zwiększona do dwóch.

Dane taktyczno-techniczne:

Wyporność: 45000t.(51500t.), wymiary: 265 x 35,5 x bd; uzbrojenie: 3x4x380mm, 3x3x152mm,12x2x100mm, dodatkowo lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze; prędkość: 32w., moc 220000KM, opancerzenie: pas burtowy 350mm, pancerz pokładu170/180mm

Różne koncepcje Projektu No. 3

Najcięższa wersja jednostki typu Province

Rysunek przedstawia jedną z możliwych koncepcji jednostki typu Province (według książki French battleships 1922-1956 najbardziej prawdopodobną)

Marynarka Wojenna po przeanalizowaniu powyższych koncepcji wybrała pierwszą. Druga koncepcja została odrzucona ze względów logistycznych i czasowych (nowy kaliber i wydłużony czas budowy nowego działa), trzecia natomiast została odrzucona ze względu na ciągnące się problemy infrastrukturalne. Pierwsza koncepcja wydawała się najbardziej atrakcyjna. Ewolucyjny przyrost siły ognia, przy małym wzroście wielkości okrętu. Dwie jednostki zatwierdzono do budowy w kwietniu 1940. Pierwsza miała być ropoczęta po zwodowaniu kadłuba Joffre (nie wiadomo co z drugim planowanym lotniskowcem Painleve), druga natomiast pod koniec 1942 w nowym doku w Breście. W formie notatki pozostały proponowane nazwy jednostek: Alsace, Normandie, Flandre i Burgundie (prawdopodobnie właśnie przez to ustaliła się błędna informacja o czterech zamówionych jednostkach, uważano mylnie propozycje nazw za jednostki zatwierdzone do budowy). Materiały zamówiono, jednak upadek Francji skończył erę budowy nowych pancerników dla Marine Nationale.

Bibliografia:

http://3dhistory.de

https://forummarine.forumactif.com

http://www.maquetland.com

http://navweaps.com

https://www.naval-encyclopedia.com

https://www.the-blueprints.com

https://www.alabordache.fr

http://www.netmarine.net

John Jordan, Robert Dumas, French battleships 1922-1956, Seaforth Publishing, 2009

W. Garzke, R. Dulin, British, Soviet, French and Dutch Battleships of World War II, United States Naval Institute, Maryland, 1980

https://pl.wikipedia.org