Już w 1905, podczas budowy pancernika Dreadnought, zaczęto rozpatrywać nowy program budowy okrętów liniowych. Zastanawiano się nad budową 4 jednostek nowego typu (X4). Jako uzbrojenie przewidywano 10 dział 305mm w nowym układzie, który umożliwiał prowadzenie ognia na obie burty całą artylerią główną. Dopuszczano również zwiększenie głównego kalibru dział do 343mm. W przypadku projektu podstawowego działa miały być rozmieszczone w 4 wieżach, z czego dwie podwójne miały stać po jednej na dziobie i rufie, natomiast dwie potrójne na śródokręciu po jednej na burtach, tak aby obie wieże mogły prowadzić ogień na przeciwległą burtę (rozwiązanie podobne do tego z krążownika liniowego Invincible). Poza tym grubość opancerzenia miała wzrosnąć. Pożądana dla okrętu prędkość miała wynosić 25w. Przy takich wymogach okazało się, że siłownia powinna wytwarzać niemal dwa razy więcej mocy niż na poprzedniku i miała ona wynosić 45000KM. Przez zwiększenie rozmiarów siłowni wyporność miała wzrosnąć do 22500t., a wymiary do: 176,78m x 25,3m x 8,38m. Ochrona kadłuba nie wiązała się tylko ze zwiększeniem grubości pancerza, dodatkowo przewidywano zabudowę ciągłej grodzi przeciwtorpedowej o grubości do 51mm. Artyleria pomocnicza miała składać się z kombinacji 8 dział 102mm i 18 dział 76mm.

Schemat uzbrojenia projektu X4

Przewidywane wysokie koszta budowy (o jedną trzecią większe niż w przypadku Dreadnoughta) spowodowały, że powyższy projekt odłożono na czas późniejszy. Poza czynnikami ekonomicznymi w grę wchodziły również czynnik logistyczny (ograniczona liczba doków do przyjęcia tak dużych okrętów) oraz polityczno-militarny (budowa większego okrętu pociągała za sobą możliwość budowy jeszcze większej jednostki przez konkurujące z Wielką Brytanią Niemcy). W tym czasie nastąpiła zmiana partii rządzącej w Wielkiej Brytanii z konserwatywnej na liberalną. Ta z kolei dążyła do zmniejszenia funduszy na armię i flotę. Admirał Fisher przewidując problemy z zatwierdzeniem nowego programu budowy okrętów ograniczył liczbę jednostek nowego typu X4 do trzech, a w przypadku wybrania drugiej koncepcji - zmodyfikowanego typu Dreadnought - do czterech jednostek.

Schemat pancernika typu Bellerophon

Ostatecznie rząd ograniczył ogólną ilość jednostek programu 1906-1907 do trzech, projekt X4 odłożono, pozostano natomiast przy zmodyfikowanym projekcie Dreadnoughta. Do głównych zmian należała modyfikacja pancerza (pancerz burtowy miał posiadać grubość 254mm podobnie jak wieże artylerii głównej), kolejną zmianą było wprowadzenie artylerii pomocniczej kalibru 102mm (zamiast 76mm jak na Dreadnought). Dla potwierdzenia założeń związanych ze zwiększeniem kalibru dział do 102mm przeprowadzono testy. Do małego, starego niszczyciela – Skate strzelano działami kalibru 102mm i działami 76mm. Okazało się że działa 102mm przebijały niszczyciel pod każdym kątem i na dużo większej odległości niż pociski 76mm. Te ostatnie w większości przypadków były nieskuteczne. Kolejną różnicą względem Dreadnoughta było wprowadzenie drugiego trójnogiego masztu i umieszczenie na obydwu z nich urządzeń kierowania ogniem. Wysokość na której się znajdowały powodowała wyeliminowanie w dużym stopniu problemów z zadymieniem. Konstruktor zaproponował również wprowadzenie ciągłej grodzi przeciwtorpedowej o grubości od 25mm do 76mm. Była to znacząca modyfikacja względem Dreadnoughta, który był chroniony dodatkową grodzią tylko na wysokości magazynów. Tam gdzie było to możliwe gródź miała być odsunięta od burty o przynajmniej 3,3m. Ostatecznie projekt zatwierdzono. Jednostki zostały zamówione jeszcze pod koniec 1906, rozpoczęcie budowy miało nastąpić już na początku 1907 (mimo że Bellerophona rozpoczęto wcześniej).

Dane taktyczno-techniczne:

Wyporność normalna: 18894t.; wymiary: 160,3m x 25,1m x 8,2m;

Prędkość maksymalna: 21w.; moc maszynowni: 23000KM; zasięg: 5720Mm przy 10w.;

Uzbrojenie: 5 x 2 x 305mm (80 pocisków na działo), 16 x 1 x 102mm (200 pocisków na działo), 3wt457mm(14 torped);

Opancerzenie: pas burtowy: 254mm, pokład pancerny 19+19+44, barbety 279mm, wieże artylerii głównej do 305mm;

Historia służby:

Bellerophon

Wodowanie HMS Bellerophon

Okręt do służby wszedł 27 lutego 1909. Prowadził spokojną służbę, przeplataną patrolami, uczestnictwem w ćwiczeniach. 26 maja 1911 doszło do niegroźnej kolizji Bellerophona z krążownikiem liniowym Inflexible. Natomiast już 24 czerwca Bellerophon uczestniczył w rewii koronacyjnej króla Jerzego V. Do poważniejszych uszkodzeń nie doszło. Okręt przez dłuższy czas znajdował się w 1 eskadrze okrętów liniowych, w 1914 przeniesiono go do 4 eskadry. Już po rozpoczęciu I wojny światowej okręt zderzył się ze statkiem St. Glair. Ponownie nie odniósł poważnych uszkodzeń. Eskadrę tymczasowo przeniesiono do Lough Swilly, było to związane z zabezpieczeniem bazy w Scapa Flow przeciw okrętom podwodnym. W 1915 przeprowadzono na okręcie remont (remonty odbywały się w zasadzie co roku, poza 1914 gdy remont odwołano w związku ze wzrostem napięcia w Europie). W 1916 okręt uczestniczył w Bitwie Jutlandzkiej. Uczestniczył w ostrzale krążownika Wiesbaden (wcześniej uszkodzonego). Jego pocisk trafił również krążownik liniowy Derflinger (pocisk zrykoszetował), drugi pocisk detonując uszkodził dalmierz w jednej z wież artylerii głównej. Łącznie okręt wystrzelił nieco ponad 60 pocisków kalibru 305mm trafiając kilka razy i samemu nie otrzymując uszkodzeń. W 1917 służył jako okręt flagowy 4 eskadry, zastępując remontowanego Colossusa. W 1919 uczestniczył w kapitulacji niemieckiej floty. Tego samego roku oddany do rezerwy, rok później przeznaczony do złomowania, Sprzedany w 1921. Złomowanie ostatecznie nastąpiło w Niemczech (okręt został odsprzedany i przeholowany).

Bellerophon na Malcie

Superb

Okręt wszedł do służby podobnie jak Bellerophon w 1909. W tym samym roku uczestniczył w przeglądzie floty podczas wizyty cara Mikołaja II. Podobnie jak Bellerophon uczestniczył w ćwiczeniach i manewrach, 24 czerwca 1911 brał udział w rewii koronacyjnej króla Jerzego V. Został przydzielony do pierwszej eskadry okrętów liniowych. W 1913 odwiedził Cherbourg we Francji. Po rozpoczęciu I wojny światowej przebazowany najpierw z Portland do Scapa Flow, a następnie do Lough Swilly. W 1915 został przydzielony do 4 eskadry okrętów liniowych, tam tymczasowo przejął rolę okrętu flagowego (na okres naprawy pancernika Emperor of India). Uczestniczył w bitwie jutlandzkiej, ostrzelał uszkodzony lekki krążownik Wiesbaden (uzyskał kilka trafień), mimo ostrzału krążownika liniowego Derflinger nie uzyskał żadnych trafień. Okręt podczas bitwy wystrzelił 54 pociski kalibru 305mm. W ramach Grand Fleet uczestniczył również w kilku nieudanych próbach przechwycenia floty niemieckiej. W 1918 okręt przejął rolę jednostki flagowej eskadry śródziemnomorskiej. Po podpisaniu rozejmu z Turcją w październiku 1918 popłynął do Konstantynopola wraz z eskadrą aliancką. Gdy po kapitulacji Niemcy przekazali aliantom niszczyciel Derzky marynarze z Superb zostali wyznaczeni aby go obsadzić. Pancernika następnie popłynął do Odessy, a później do Port Saidu. Ostatecznie okręt w 1919 powrócił do Anglii, gdzie został przesunięty do rezerwy, przez jakiś czas na jego pokładzie szkolili się artylerzyści. Okręt określono jako przestarzały. Podobnie jak wszystkie jednostki z działami 305mm. Po wpisaniu go na listę do sprzedaży używano go jeszcze w 1920 do testów artylerii. W 1922 przez jakiś czas służył jako okręt cel (między innymi jako cel dla lotnictwa). W 1923 został sprzedany i zezłomowany.

Superb

Temeraire

Po wejściu do służby w tym samym roku co siostrzane okręty doszło do wypadku w wyniku czego zostało rannych trzech marynarzy, z których jeden zmarł. Podobnie jak Superb okręt odwiedził car Mikołaj II. Okręt brał udział w ćwiczeniach i manewrach. W 1911 uczestniczył w rewii koronacyjnej króla Jerzego V (w tym czasie był w składzie I eskadry okrętów liniowych). W 1913 odbył rejs do Cherbourga (wraz z Superb). W 1914 przeniesiono go do 4 eskadry okrętów liniowych. Jego losy łączyły się z losami Superb. Podczas bitwy jutlandzkiej wystrzelił 72 pociski 305mm z czego prawdopodobnie 2 lub 3 trafiły w uszkodzonego Wiesbadena. Pancernik przeniesiono wraz z Superb na Morze Śródziemne, a później na Morze Czarne, jego marynarze zostali wyznaczeni do przejęcia przekazanego przez Niemców ex-rosyjskiego niszczyciela Schastlivy. Temeraire jeszcze przez jakiś czas przebywał na wodach Morza Czarnego. Podczas powrotu na wody macierzyste zawinął do Sewastopolu, a później już na Morzu Śródziemnym do Hajfy. Po powrocie wycofano go do rezerwy, na krótko przywrócono jako okręt szkolny. W 1921 przeznaczony do wycofania, sprzedany, a następnie w 1922 zezłomowany.

Temeraire

Bibliografia i zdjęcia:

R. A. Burt, British battleships of world war one, Seaforth Publishing, 1986

Norman Friedman, The British battleship 1906-1946, Seaforth Publishing, 2015

https://en.wikipedia.org

https://www.the-blueprints.com

https://www.destinationsjourney.com

Zapraszam na funpage Druvika: https://www.facebook.com/DruvikYT