Pierwsze francuskie krążowniki waszyngtońskie - typ Duquesne

Francja posiadała długie tradycje budowy dużych krążowników. Francuskie krążowniki pancerne wyznaczały trendy za jakimi podążały inne floty. Były dobrze opancerzone, posiadały również duży zasięg. Idealnie wpasowały się w zadania do jakich zostały stworzone, do zwalczania żeglugi na liniach komunikacyjnych i szlakach handlowych wroga. Po pierwszej wojnie światowej Marine Nationale nie posiadała jednak żadnego nowoczesnego okrętu tej klasy. Podczas wojny były one silnie eksploatowane, więc stopień ich zużycia był duży. Ostatni duży krążownik, Waldeck-Rousseau, wszedł do służby w 1911. Mimo, że nie upłynęło dużo czasu od jego budowy, okręt był technologicznie przestarzały, zmieniły się potrzeby i wymagania pola walki.

Waldeck-Rousseau wypierał prawie 14000t., uzbrojony był w 14 dział kalibru 194mm, posiadał dobre opancerzenie, ale rozwijał tylko 23w.

Krążownik pancerny Waldeck-Rousseau, ostatni francuski okręt tej klasy

W tym czasie doszło do konferencji waszyngtońskiej. Mocarstwa postanowiły ograniczyć zbrojenia morskie. Poza ustaleniami dotyczącymi pancerników i lotniskowców, została również poruszona kwestia krążowników. Ograniczono ich wielkość (wyporność do 10000t.) i uzbrojenie (kaliber dział do 203mm). Francja w 1922 ogłosiła program rozbudowy floty. Była w nim mowa o potrzebie zbudowania 21 nowoczesnych krążowników. Pierwszymi okrętami były trzy lekkie krążowniki typu Duguay-Trouin o wyporności około 8000t. i uzbrojonych w 8 dział kalibru 155mm.

Duguay-Trouin

Następnymi jednostkami miały być okręty o wyporności 10000t., z działami kalibru 203mm. Miały być budowane według ustaleń traktatowych. Zlecono zaprojektowanie okrętów o granicznej wyporności traktatowej i o prędkości 34w. Uzbrojenie miało wyglądać następująco: 8 dział 203mm, 6 do 8 wyrzutni torpedowych, działa przeciwlotnicze kalibru minimum 75mm (na początku planowano działa 100mm). Jednostki przy 15w. miały osiągać 5000Mm zasięgu. Krążowniki miały być w zasadzie nieopancerzone. Od nowych jednostek wymagano dobrej dzielności morskiej. Zadania które miały wykonywać to: osłona szlaków handlowych, służba konwojowa, przechwytywanie i niszczenie okrętów przeciwnika oraz szybki transport wojsk między Francją a Afryką Północną.

Tourville w 1939

Projekt okrętów był oparty na powiększonej wersji krążownika lekkiego typu Duguay-Trouin. Okręty posiadały wysoką wolną burtę. Poprawiało to ich dzielność morską. Liczbę wyrzutni torped ograniczono do sześciu (2 x 3). Zdecydowano się na montaż lżejszej siłowni, nowocześniejszej, ale posiadającej kotły o większym ciśnieniu. Przy poprzednim typie siłowni i wymaganej mocy okręt przekroczyłby wyporność traktatową. Jednostki posiadały cztery turbiny, z czego prędkość marszowa 15w. była osiągana na dwóch wewnętrznych. Od samego początku zakładano że opancerzenie będzie szczątkowe. Opancerzone były tylko komory amunicyjne, ich ściany boczne miały pancerz o grubości 30mm, a sufit komór miał grubość 20mm. Maszyny sterowe chronione były blachą o grubości 17mm, natomiast wieża dowodzenia i wieże artyleryjskie miały pancerz 30mm. Jednostki te przez jakiś czas były określane jako krążowniki lekkie (właśnie przez lekkie opancerzenie, oraz przez będące jeszcze w służbie duże i przestarzałe krążowniki pancerne). Okręty od samego początku były traktowane jako jednostki prototypowe. W tym czasie Francuzi nie mieli możliwości wzorowania się na innych marynarkach wojennych. Inne floty dopiero zaczynały projektowanie tego typu okrętów. Następne planowane krążowniki miały już posiadać lepszą ochronę. Rozmieszczenie zespołów maszynowni i kotłowni miało zapewniać utrzymanie okrętu w ruchu nawet w przypadku trafienia torpedy. Moc którą osiągały maszyny to 120000KM. Okręt napędzany był przez cztery śruby trzy piórowe o średnicy 4,2m. Jednostki posiadły katapultę i dwa wodnosamoloty, wyposażono je również w dwa parawany trałowe. Zamówienie nastąpiło w 1924.

Tourville przechodzi przez Kanał Panamski

Dane taktyczno-techniczne:

Wyporność standardowa: 10000t.

Wyporność normalna: 11404t.

Wyporność pełna: 12435t.

Wymiary: 185m (191m całkowita) x 19m x 6,45m,

Prędkość maksymalna: 34w.

Zasięgi: 5000Mm przy 15w., 1800Mm przy 29w., 700Mm przy 33w.

Uzbrojenie: 4 x 2 x 203mm (150 pocisków na działo), 8 x 1 x 75mm (500 pocisków na działo), 8 x 1 x 37mm (1000 pocisków na działo), 2 x 3 wyrzutnie torped 550mm (3 torpedy zapasowe),

Wyposażenie lotnicze: katapulta i dwa wodnosamoloty.

Załoga: 605 (637 jako okręt flagowy)

Rozdział mas okrętu:

Kadłub: 4783t., opancerzenie: 459t., uzbrojenie: 1224t., napęd: 2271t., wyposażenie torpedowe i lotnicze: 111t., pozostałe: 70t. – wyporność standardowa (10160t. - 10000 długich ton);

wyporność standardowa plus: paliwo 900t., rezerwowa woda do kotłów: 240t., pozostałe: 104t. – wyporność normalna (11404t.);

wyporność normalna plus: paliwo(zbiorniki napełnione do końca): 941t., amunicja: 78t., pozostałe 12t. – wyporność pełna (łącznie 12435t.).

Rysunek okrętu

Uzbrojenie:

Artyleria główna.

Działa 203mm Mle 1924 były nową konstrukcją, zaprojektowaną dla opisywanych krążowników. Wysoki kąt podniesienia (+45°) pozwalał na strzelanie na 31400m pociskami przeciwpancernymi i na 30000m pociskami odłamkowo – burzącymi. Pociski przeciwpancerne i odłamkowo – burzące ważyły odpowiednio 123kg i 123,8kg. Od 1936 wprowadzono nową amunicję ze słabszym ładunkiem miotającym za to o większym ciężarze (134kg). Samo działo ważyło około 20,4t. i oddawało 4-5 strzałów na minutę. Prędkość ich podnoszenia to 10° na sekundę. Maksymalny kąt podniesienia, przy którym mogły być ładowane to 10°. Wieża z dwoma działami ważyła 180t. Obracała się z prędkością 6° na sekundę. Na okrętach zamontowano cztery takie wieże, po dwie na dziobie i rufie w superpozycji.

Schemat wieży 203mm

Działa przeciwlotnicze

Działa 75mm/50 Mle 1924 były zmodernizowanymi działami z krążowników Duguay-Trouin. Ich konstrukcja z kolei wywodziła się z dział opracowanych przed I wojną światową, były one wykorzystywane na okrętach typu Danton do zwalczania torpedowców. Zmniejszono w nich długość lufy i zwiększono kąt podniesienia dział, w ten sposób powstały działa przeciwlotnicze. Działa zamontowane na typie Duquesne miały zasięg (przy 40° podniesienia) 14100m, maksymalny pułap osiągany przy podniesieniu dział do 90° to 8000m, ale zasięg skuteczny w pionie to już tylko 7500m. Waga kompletnego ładunku to 12 kg (z czego sam pocisk ważył 5,93). Prędkość początkowa pocisku 850m/s. Ładowanie odbywało się do kąta podniesienia 75°. W 1933 zamontowano na działach osłony przeciw-odłamkowe.

Schemat działa 75mm

Działka 37 mm/50 Mle 1925 przy zasięgu poziomym do 7175m, zasięg praktyczny był ograniczony do 5000m. Prędkość początkowa 810m/s, kąt podniesienia do 80°. Masa działa 158kg, a całego pojedynczego stanowiska 470kg. Ich wadą była niska szybkostrzelność praktyczna, sięgająca 21 strzałów na minutę.

Krążownik Tourville widok od dziobu, dobrze widoczne wieże artylerii głównej

Wyrzutnie torped

Okręty posiadały dwie potrójne wyrzutnie torped. Odpalanie następowało z głównego stanowiska dowodzenia. Jednostki były wyposażone w 9 torped, z czego sześć było załadowanych w wyrzutniach, a pozostałe stanowiły zapas. Krążowniki były wyposażone w torpedy model 1923D kalibru 550mm (do takich torped przystosowane były również wyrzutnie polskich niszczycieli ORP Wicher i ORP Burza). Sama torpeda ważyła 2068kg, ładunek wybuchowy z kolei to 310kg. Długość całej torpedy to ponad 8,5m. Przy 39w. Torpeda miała zasięg 9000m, natomiast przy 35w. zasięg wzrastał do 13000m.

Schemat torpedy

Modyfikacje jednostek w trakcie służby

W 1932 zmieniono umiejscowienie dział 37mm, wymieniono część dalmierzy wież artylerii głównej. Rok później założono osłony przeciw-odłamkowe na działach 75mm. W 1944 zdemontowano wyposażenie lotnicze (katapultę, maszt załadunkowy), zdjęto wodnosamoloty. W tym czasie zdemontowano również sprzęt torpedowy. W 1945 nastąpiła przebudowa okrętów. Zdjęto maszt na rufie, przebudowano pomost. zainstalowano radary, wzmocniono obronę przeciwlotniczą. Na działach 75mm zamontowano całkowicie zakryte osłony, zamontowano cztery podstawy pod poczwórne działka 40mm Boforsa, oraz 8 pojedynczych działek 40mm i 20 pojedynczych 20mm Oerlikonów. Na Tourville zmieniono umiejscowienie dział 75mm, ich osłon nie wymieniono, zamontowano sześć podstaw pod poczwórne działka 40mm Boforsa, zainstalowano 16 pojedynczych 20mm Oerlikonów.

Należy również wspomnieć o propozycji przebudowy obu okrętów na lotniskowce w 1935. Jedyny lotniskowiec francuski Bearn był zbyt wolny żeby operować z głównymi siłami floty. Trzy z czterech propozycji przebudowy dotyczyły lotniskowco - krążownika. Jedna z wież artylerii głównej miała pozostać (pierwsza lub czwarta w zależności od projektu). Wymiary pokładu lotniczego w przypadku pozostawienia jednej z wież to 139m długości na 22m szerokości. Z kolei hangar miał 98-102m długości i 14,2m szerokości. Propozycja bez dział kalibru 203mm miała posiadać pokład lotniczy o długość 176m, a hangar to już 116,5m. Uzbrojenie przeciwlotnicze to 6 x 2 x 100mm (takie same jak zamontowane na Algerie) i cztery działka kalibru 37mm. Wyporność takiego okrętu to 12000t. Każdy z nich miał mieścić od 12 do 14 samolotów. Z pomysłu zrezygnowano na rzecz budowy całkowicie nowych lotniskowców o wyporności 18000t. (Joffre i Painleve). Pomysł przebudowy okrętów powrócił w 1945, jednak nie znalazł poparcia ze względu na zły stan maszyn. Już pod koniec wojny myślano również o przebudowie okrętów na jednostki transportowe.

Służba operacyjna

DUQUESNE

Duquesne; położenie stępki: 30 października 1924; wodowanie: 17 grudnia 1925; w służbie: 25 stycznia 1929; stocznia: Arsenal de Brest;

Po wejściu do służby aż do rozpoczęcia II wojny światowej okręt odbył wiele wizyt kurtuazyjnych w różnych krajach i portach. Odbył między innymi rejsy do Stanów Zjednoczonych, dookoła Afryki, po północnej Europie (Szwecja, Norwegia), oraz eskortował niszczyciel Dubrownik na pokładzie którego przewożono ciało zabitego w zamachu króla Jugosławii Aleksandra I. Poza tym odbywał regularne patrole i ćwiczenia. Czas wojny domowej w Hiszpanii okręt spędził na patrolach, ewakuacji obywateli francuskich z Hiszpanii i ćwiczeniach. W 1939 okręt trafił do dywizjonu szkolnego w Tulonie. Tego samego roku uczestniczył w dostarczeniu żołnierzy na Korsykę. W tym czasie wybuchła II wojna światowa. W 1940 okręt przeszedł z Tulonu do Dakaru, gdzie powstał zespół operacyjny Y (Force Y). W jego skład wszedł jeszcze krążownik Colbert i pancernik Provence. Zespół ten patrolował wody niedaleko Dakaru, uczestniczył w osłonie uszkodzonego brytyjskiego statku, przechwycił również dwa statki, które na pokładzie miały niemiecki ładunek.

Duquesne z okresu hiszpańskiej wojny domowej – trójkolorowe malowanie wież 203mm

W kwietniu 1940 okręt wrócił na Morze Śródziemne do Tulonu, tam staje się okrętem flagowym zespołu operacyjnego X (pod dowództwem admirała Godfroya). Wraz z Tourville przechodzi do Bizerty, później do Aleksandrii. Zespół X rośnie, do eskadry dołączają pancernik Lorraine, krążowniki Duguay-Trouin i Suffren wraz z niszczycielami. Dochodzi do wspólnych, francusko-brytyjskich ćwiczeń. Planowane są wspólne akcje (między innymi akcja desantu na Kretę – uderzenie wyprzedzające – zabezpieczenie wyspy na wypadek ataku Włochów - odwołane). 25 czerwca 1940 wchodzi w życie zawieszenie broni między Francją i Niemcami. Okręty francuskie są w trudnej sytuacji. Trwają rozmowy w sprawie przejścia ich do Bejrutu – Brytyjczycy odmawiają. 3 lipca Francuzi dowiadują się o ataku brytyjskim na ich flotę w Mers-el-Kebir. Po negocjacjach w dniu 4 lipca (na początku pod groźbą dział ze strony Brytyjczyków), już 5 lipca z okrętów francuskich wypompowano paliwo i zdemontowano zamki dział. Część marynarzy zwolniono do domów (zostali odesłani na statkach). Okręty stojące w porcie w Aleksandrii szczęśliwie unikają trafień podczas włoskich bombardowań. Czerwiec i lipiec 1942 upływa pod znakiem ewakuacji okrętów brytyjskich z Aleksandrii (Rommel jest już 100km od portu). Do sierpnia w porcie pozostają tylko rozbrojone okręty francuskie, później Brytyjczycy wracają. Pod koniec 1942 po zajęciu francuskiej Afryki Północnej przez aliantów rozpoczynają się negocjacje odnośnie powrotu okrętów francuskich do ich baz w Afryce . Następuje to dopiero w maju 1943.

Duquesne po lewej i Suffren po prawej w Aleksandrii

Okres do 10 września upływa pod znakiem aktywnej służby (rejsy z zespołem X do Mombassy, Durbanu, Kapsztadu). 10 września następuje rozwiązanie zespołu X. Okręt jest w złym stanie technicznym, naprawy okrętu odmawiają Amerykanie (z powodu braku mocy przerobowych) mimo to wykonuje on patrole w rejonie Dakaru (okręt pływał z prędkością maksymalną 20w. przy wyższych prędkościach był problem ze zbyt dużymi drganiami na wałach napędowych). W końcu Francuzi proszą Amerykanów o niezbędny sprzęt i okręt naprawiony jest we własnym zakresie. Po lądowaniu aliantów w Normandii Duduesne pływa między portami Afryki Północnej, Wielkiej Brytanii i Francji z repatriantami, na ćwiczenia, jak również dostarczając sprzęt i żołnierzy. Rok 1945 upływa na patrolach i ostrzeliwaniu pozycji nieprzyjaciela na lądzie. W czerwcu okręt przechodzi do Brestu na przebudowę i modernizację. W 1946 okręt przechodzi na wody azjatyckie. Po powrocie i krótkim pobycie we Francji wybucha powstanie w Wietnamie, okręt przyjmuje na pokład żołnierzy i płynie do Sajgonu. Uczestniczy w desancie w Indochinach i wsparciu ogniowym. Po powrocie do Francji w maju 1947 przechodzi do rezerwy, w 1956 zostaje sprzedany na złom.

TOURVILLE

Tourville; położenie stępki: 4 kwietnia 1925; wodowanie: 24 sierpnia 1926; w służbie: 12 marca 1929; stocznia: Arsenal de Lorient;

Okręt aż do 1939 służył razem z Duquesne. Później wykonuje misje w Lewancie, między innymi w styczniu 1940 przewozi złoto z Francji do Bejrutu. W tym czasie zostaje włączony do zespołu X, który wzmacnia siły Brytyjczyków we wschodniej części Morza Śródziemnego. Losy okrętu i jego bliźniaka ponownie się wiążą gdy Duquesne znów zostaje przydzielony do zespołu X. Jednostki unieruchomione przez Brytyjczyków w Aleksandrii służą razem w zasadzie aż do końca wojny, gdy Tourville zostaje odesłany na remont do Tulonu. Obie jednostki biorą czynny udział w walkach w Indochinach. Okręt ostatecznie wycofany z czynnej służby po powrocie z Indochin (w 1947) do 1961 służy jako koszary. Sprzedany na złom w 1962. Podczas holowania z Brestu do Tulonu (gdzie miało odbyć się złomowanie) kilkukrotnie zrywa się z holu. Ostatecznie jednak dopływa do portu przeznaczenia i tam zostaje złomowany.