Analizując udział Włoch w II Wojnie Światowej nasuwa się wniosek o wysokiej nieskuteczności tego państwa w konflikcie. Przyjrzyjmy się jego przyczynom- zwłaszcza w tematyce działań morskich.

Włochy uzyskały potwierdzenie swej morskiej pozycji w postanowieniach Waszyngtońskiego Traktatu Morskiego z 1922 roku. Regia Marina uzyskała limity tonażowe równe z flotą francuską.

Było to gorzka nagroda pocieszenia dla społeczeństwa które wyszło z Wielkiej Wojny z poczuciem krzywdy (Włosi zgłaszali roszczenia do Dalmacji, która znalazła się jednak w granicach nowo-utworzonego Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców- przyszłej Jugosławii), przyjęło się wręcz powiedzenie- "Vittoria multilata"- "przegrane zwycięstwo".

Powojenna depresja gospodarcza w połączeniu z destabilizacją systemu politycznego utorowała drogę do władzy włoskiemu faszyzmowi- premierem Włoch został Benito Mussolini (1922).

Pomimo populistycznych militarystycznych haseł, Regia Marina podobnie jak inne duże marynarki wojenne po zakończeniu Wielkiej Wojny, zdecydowała się na redukcje uzbrojenia.

Włochy zmagały się z potężnym powojennym zadłużeniem zagranicznym (zjawiskiem stale obecnym i we współczesnej historii Włoch).

Reżim faszystowski podjął pewne prace infrastrukturalne- jak budowa pierwszej na świecie autostrady z Mediolanu do Como i Varese (1924). Ogólnie jednak były to nieliczne przedsięwzięcia propagandowe.

Włochy były w dwudziestoleciu międzywojennym państwem stosunkowo biednym, o ograniczonym potencjale przemysłowym. Dodatkowo występowały znaczące różnice pomiędzy uprzemysłowioną północą (Lombardia) a biednym i zacofanym rolniczym południu (Neapol, Sycylia), które wywodziły się jeszcze z czasów Risorgimento.

Te zapóźnienia znacząco wpływały na możliwości fiskalne Włoch- pod koniec lat 30-tych państwo liczące wówczas 43 mln mieszkańców notowało dochód w wysokości 140,8 mln dolarów co przeliczało się na 3 244 dol dochodu na mieszkańca. Dla porównania liczby te dla Wielkiej Brytanii wynosiły odpowiednio 47 mln mieszkańców, 248 mln dolarów dochodu, 5 983 dol na mieszkańca.

Włochy jako państwo o charakterze rolniczym zostały bardzo mocno dotknięte światowym kryzysem gospodarczym po roku 1929 (Włoskie PKB spadło o 28% w roku 1933 w stosunku do roku 1928). Dodatkowo system "korporacyjny" jaki promował reżim faszystowski ( a który zapewniał pracownikom "współzarządzanie" swoimi zakładami pracy) ograniczał jeszcze bardziej konkurencyjność gospodarki.

Państwo włoskie pozbawione było strategicznych surowców. Nie posiadając własnych złóż węgla, import tego surowca wynosił przed wojną 12 mln t rocznie. Skorzystała na tym i strona polska- zamawiając w 1933 roku budowę dwóch nowych transatlantyków ("Piłsudski" i "Batory" ) w stoczni Cantieri Riuniti dell’Adriatico. Kontrakt opiewający na 69 mln lirów został pokryty w równowartości 60 mln lirów w dostawach węgla.

"Batory" i "Piłsudski" dwa najnowocześniejsze transatlantyki zbudowane dla Gdynia America Line we Włoszech.

Włochy były w stanie wyprodukować zaledwie 240 tys. ton ropy naftowej rocznie wobec potrzeb ocenianych na 2,7 mln ton. W 1940 roku zapasy wynosiły zaledwie 2 mln ton.

Konsekwencją militarnej retoryki reżimu była ekspansja kolonialna w latach 30-tych. Miało to też przynieść Włochom pożądane źródła surowców.

Wydatki militarne wzrosły z 4 mld 635 mln lirów w roku 1935/1936 do 8 mld 328 mln w 1939/1940.

Pomimo podboju Etiopii w latach 1935-1936, niewiele zyskano gospodarczo. Co więcej Abisynia oraz pozostałe kolonie- Erytrea, Somali, Libia, generowały koszty- poprzez inwestycje w niemal nieistniejącą infrastrukturę oraz utrzymanie wojsk okupacyjnych po wojnie abisyńskiej.

Niemal jednocześnie Mussolini wsparł frankistów w Hiszpańskiej Wojnie Domowej, co jeszcze bardziej nadwyrężyło potencjał państwa.

W kwietniu 1939 roku nastąpiła całkowicie zbędna agresja na Albanię (która i tak była faktycznie włoskim protektoratem).

Za cały kierunek rozwoju floty włoskiej odpowiadał admirał Domenico Cavagnari- od 1934 roku szef sztabu marynarki.

Był przedstawicielem "starej szkoły" stąd, jego uwaga skupiła się na klasycznej flocie liniowej oraz okrętach podwodnych.

Cavagnari dzięki silnej pozycji w aparacie władzy, skutecznie zdobywał środki na rozwój floty. Spośród wszystkich rodzajów sił zbrojnych to właśnie marynarka wojenna przedstawiała największą wartość.

Wydatki na rozbudowę Regia Marina wzrosły w tym czasie z 1 mld 305 mln lirów do 2 mld 774 mln. Budowa nowych krążowników lekkich i ciężkich, bardzo kosztowna modernizacja pancerników typu Conte di Cavour a następnie typu Andrea Doria, wreszcie budowa nowoczesnych okrętów typu Littorio/Vittorio Veneto wymagała bardzo dużych nakładów finansowych.

Jednocześnie postępowała systematyczna rozbudowa floty okrętów podwodnych.

Regia Marina powiększyła się o okręty o łącznym tonażu 599 420 t.

"Duce"- Benito Mussolini na pokładzie krążownika "Pola". Pierwszy od prawej widoczny admirał Domenico Cavagnari- szef sztabu Regia Marina w latach 1934-1940.

Zarazem jednak intensywna rozbudowa przed wojną doprowadziła włoski przemysł stoczniowy do skraju przepustowości (stąd znaczące opóźnienia w kolejnych etapach konstrukcji, które wydłużały terminy wprowadzenia okrętów do służby).

W przededniu II Wojny Światowej składała się z 4 zmodernizowanych pancerników (oraz 2 nowoczesnych, wykańczanych- typu Littorio/Vittorio Veneto) , 7 krążowników ciężkich, 15 krążowników lekkich, 59 niszczycieli, 68 torpedowców, 121 okrętów podwodnych , ponad 70 szybkich ścigaczy. Była to potężna siła.

Włoska decyzja o zachowaniu neutralności w rozpoczynającym się konflikcie podjęta w sierpniu 1939 roku miała wszelkie znamiona racjonalności. Włosi dążyli do "dyplomatyzacji" konfliktu proponując pośrednictwo w rozmowach, a nawet zwołanie kongresu.

Bieg wydarzeń zaczął jednak wyprzedzać rozsądek. Mussolini w grudniu 1939 roku myślał o włoskiej interwencji w 1942 roku, w styczniu 1940 mowa była już o drugiej połowie 1941 r. Podczas Rady Ministrów 23 stycznia 1940 doszedł już do drugiego półrocza 1940. Pośpiech ten wynikał z przeświadczenia które streszczało się w tezie- "neutralność oznacza przynależność do państw europejskich o mniejszym znaczeniu".

To właśnie było głównym powodem deklaracji wojny z 10.06.1940. Włoska armia- cierpiąca na niedostatki sprzętu (broń lekka i karabiny głównie z czasów I Wojny Światowej, braki w broni pancernej i pojazdach bojowych), podjęła ograniczoną ofensywę przeciw już pokonanej przez Niemców armii francuskiej.

Te krótkotrwałe działania wykazały natychmiast całkowite nieprzygotowanie armii w walkach z przeciwnikiem ustępującym liczebnie i rozbitym już na głównym froncie.

Nagłość interwencji przyniosła i ten skutek że wybuch wojny spowodował zajęcie przez Aliantów 212 jednostek o łącznym tonażu 1 236 160 t, które znajdowały się obcych portach lub na morzu. Oznaczało to utratę jednej czwartej spośród wszystkich statków handlowych!

Ambicją Mussoliniego była budowa nowego "Imperium Romanum", któremu służyć miała tzw. "wojna równoległa"- a więc działania u boku III Rzeszy ale niezależnie od sojusznika.

We wrześniu 1940 ruszył front libijski. Uderzenie na Egipt zostało powstrzymane w grudniu. Do lutego 1941 roku włosi stracili 130 tys żołnierzy wziętych do niewoli.

W październiku nastąpił atak na Grecję z terenów zajętej Albanii (Mussolini; "Hitler stawiał mnie zawsze przed faktem dokonanym. Ale tym razem odpłaciłem mu tym samym; dowie się z gazet, że zająłem Grecję. W ten sposób równowaga zostanie przywrócona"). Oddziałom włoskim nie udało się przełamać frontu na granicy, i z trudem powstrzymały kontrofensywę grecką przeprowadzoną w listopadzie 1940 roku.

"Wojna równoległa" okazała się całkowitą mrzonką.

Włosi będą od tej pory walczyć jedynie dzięki wsparciu niemieckiego sojusznika, który dokona skutecznej interwencji w Grecji i ustabilizuje a nawet przejmie inicjatywę w Libii (Africa Korps).

Najdalszy zasięg włoskich zdobyczy w lecie 1942 roku.

W rzeczywistości zarówno podbój Grecji jak i sukcesy w Afryce Północnej możliwe były dzięki wsparciu Wehrmachtu.

Atak na Tarent 11-12.11.1940 ograniczył poważnie potencjał Regia Marina.

Miało to duży wpływ na porażkę pod Matapanem 27.03.1941 gdzie Włosi stracili 3 ciężkie krążowniki ("Fiume", "Zara", "Pola") i 3 niszczyciele.

Włoskie okręty choć na ogół solidnie zaprojektowane posiadały niedostateczną obronę przeciwlotniczą oraz nie były wyposażone w radary. Stawiało to Regia Marina na przegranej pozycji, jako że główny rywal na Morzu Śródziemnym- Royal Navy posiadała znaczącą przewagę w powyższych środkach walki. W toku działań wojennych braków nie dało się już nadrobić.

Niedostatecznej ochrony przeciwlotniczej floty włoskiej nie rekompensowało własne lotnictwo.

Cieniem na włoskim lotnictwie położyły się zwłaszcza doświadczenia z Hiszpańskiej Wojny Domowej, z której wyciągnięto całkowicie mylne wnioski o rzekomej sile maszyn dwupłatowych. Zarazem Regia Marina nie posiadała własnego lotnictwa, a współpraca operacyjna z Regia Aeronautica okazała niewydolna.

Podjęte prace nad budową pierwszego włoskiego lotniskowca- jakim miał być przebudowany statek pasażerski "Roma", przemianowany na "Aquila" zostały podjęte zbyt późno, przy braku doświadczenia w budowie tego typu okrętów. Przebudowa drugiej jednostki- "Sparviero" przebiegała jeszcze wolniej.

Prace nad systemami radarowymi prowadzono już w toku działań wojennych, w rezultacie jedynie nieliczne okręty otrzymały radary w latach 1942-1943. Znacznie ustępowały też rozwiązaniom jakie stosowali Alianci.

Biorąc to wszystko pod uwagę rozsądna wydawała się strategia floty włoskiej w toku konfliktu.

Podstawą było podejmowanie walki TYLKO w warunkach przewagi liczebnej nad przeciwnikiem. Lepsza donośność dział, oraz wysoka mobilność okrętów włoskich, dawała szansę na uzyskanie przewagi taktycznej.

W praktyce Regia Marina nie mogąc liczyć na skuteczne rozpoznanie lotnicze, nie posiadając radaru, wielokrotnie marnowała szanse wyzyskania przewagi, niewydolny zwiad uniemożliwiał bowiem dokładne oszacowanie sił przeciwnika.

Brak radaru wykluczał również działania nocne.

Pozostawała walka dystansowa- mało efektywna i nie dająca szans na uzyskanie zwycięstw.

Tarent były przyczyną dymisji Cavagnariego pod koniec 1940 roku.

Choć rozbudował Regia Marina, nie przygotował on jednak technicznie należycie podległych sobie jednostek.

Jego następcą został admirał Arturo Riccardi. Był szefem sztabu marynarki wojennej aż do upadku Mussoliniego. Choć podjął się części zadań zaniedbanych przez poprzednika, nie zdołał nadrobić zacofania floty włoskiej.

Admirał Arturo Riccardi (w towarzystwie dowódcy Kriegsmarine- Ericha Raedera) dowódca Regia Marina 1940-1943.

Dwaj główni dowódcy liniowi- Inigo Campioni i Angelo Iachino są na ogół krytykowani za nadmierną ostrożność, trzeba jednak pamiętać że pozostawali ograniczeni sztywną zachowawczą doktryną Regia Marina.

Wojna w Afryce północnej była głównym terenem działań sił włoskich w latach 1940-1943.

W tym przypadku przedwojenne inwestycje w infrastrukturę w Libii przyniosły zyski. Do portów libijskich w toku trwających walk, dowieziono łącznie 1 929 955 t wszelkiego rodzaju materiałów wojennych, w tym 476 702 t paliwa. Przerzucono tam także łącznie 189 162 żołnierzy, w tym 62 676 niemieckich.

Braki surowcowe uwidoczniły się niemal od samego początku. Włoskie dowództwo szacowało potrzeby na 6 mln t węgla, 2 mln t stali, 2 mln t ropy naftowej, miliona ton drewna, 150 tys. t miedzi. Zaspokojenie tych żądań było nierealne, ani w postaci podbojów, ani nawet poprzez niechętnego sojusznika niemieckiego, III Rzesza sama bowiem miała ogromne nie zaspokajalne potrzeby surowcowe.

Regia Marina, choć nie odniosła na ogół sukcesów w bezpośrednich starciach z przeciwnikiem, nadzwyczaj dobrze spisała się w osłonie konwojów do Afryki i na Bałkany. 98% sił Osi oraz 90% zaopatrzenia dotarło bezpiecznie do portów docelowych. Było to mało spektakularne ale istotne osiągnięcie.

Jednocześnie stała groźba jaką przedstawiała flota włoska i blokada cieśniny Sycylijskiej zmusiła Brytyjczyków do kierowania własnych frachtowców przez Przylądek Dobrej Nadziei i omijania Morza Śródziemnego.

Brak paliwa ograniczał aktywność bojową floty.

Od połowy 1942 roku jej niedostatki praktycznie wstrzymały działalność większych okrętów nawodnych.

Regia Marina straciła do września 1943 roku 14 krążowników, 92 okręty podwodne różnych typów, lecz jedynie 1 spośród 7 pancerników został trwale wyłączony z walki.

W przeciwieństwie jednak do pozostałych państw Osi zachowała do końca swój potencjał jako zwarta siła bojowa.

Włochy nie posiadały wystarczających zasobów do prowadzenia działań wojennych, zwłaszcza że II Wojna Światowa wbrew ich nadziejom, przeistoczyła się w konflikt na wyniszczenie.

Regia Marina była bez wątpienia najbardziej wartościową częścią włoskich sił zbrojnych podczas wojny, jednak obiektywne niedostatki uniemożliwiły wykorzystanie jej w efektywny sposób.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Krążownik ciężki typu Zara "Fiume" podczas prac wykończeniowych w Trieście

Krążownik ciężkie "Trento" i "Fiume". Genua 1938 r.

Krążownik lekki typu Condottieri (podtyp Duca d'Aosta) "Eugenio di Savoia". 1939.

Krążownik lekki podtypu Duca degli Abruzzi- "Giuseppe Garibaldi"

Krążownik ciężki typu Trento -"Trieste"



Działa artylerii głównej na pokładzie krążownika "Zara"

Zmodernizowany pancernik "Conte di Cavour". Zatoka Neapolitańska 5.05.1938.

Niszczyciele typu Leone.

Okręty pełniły służbę we włoskich koloniach w Afryce.

Niszczyciel typu Navigatorii "Ugolino Vivaldi" opuszcza port w Trieście.

Ten typ włoskich liderów zbudowano jako kontrę dla francuskich wielkich niszczycieli.

Okręty uzyskały świetną prędkość 41 w podczas testów, jednak cierpiały na problemy ze statecznością.

Niszczyciel typu Oriani "Giosuè Carducci".

Okręt został zatopiony podczas bitwy u przylądka Matapan 28 marca 1941.

Niszczyciel typu Soldati „Granatiere”.

Okręty tego typu służyły często do eskorty konwojów afrykańskich podczas II Wojny Światowej.

"Granatiere” pozostał w służbie aż do 1958 roku.

"Aquila".

Przebudowa z statku pasażerskiego na lotniskowiec okazała się zbyt trudnym przedsięwzięciem dla włoskiego przemysłu stoczniowego.

Nieukończony kadłub został zezłomowany na początku lat 50-tych.

Okręty Regia Marina podczas Ataku na Tarent 11.12.1940.

Angelo Iachino (w białych rękawiczkach) na mostku krążownika "Pola". 1940.

Inigo Campioni. Dowodził flotą liniową m. in. podczas brytyjskiego ataku na Tarent (11-12.11.1940)

Mundury Regia Marina podczas II Wojny Światowej

Bibliografia;

Mark Stille, Włoski Krążowniki II Wojny Światowej

Mark Stille, Włoskie Okręty Liniowe podczas II Wojny Światowej

Witold Koszela, Pancerniki Mussoliniego

Ando Fraccaroli, Italian Warships of World War II

Giorgio Rochat, Włochy na wojnie 1935-1943 Od podboju Etiopii do klęski

Antony Beevor, II wojna światowa

Zdjęcia;

https://www.gettyimages.com

https://comandosupremo.com

Zapraszam na fanpage Szparagusa https://www.facebook.com/szparagus1