Dunkerque i Strasbourg

Dunkerque na rewii koronacyjnej w Spithead w 1937

Francja po przyjęciu traktatu waszyngtońskiego miała możliwość budowy dwóch okrętów liniowych, po jednym w latach 1927-1931 i 1929-1933. Przymiarki do budowy pierwszego nowoczesnego francuskiego pancernika trwały dosyć długo (ich historia umieszczona jest w artykule: https://warshipy.pl/post/droga-do-dunkerque ). W końcu po zatwierdzeniu projektu ruszyła budowa. Okręt stał się jednym z pierwszych tak zwanych "szybkich pancerników". Na jego charakterystykę miało wpływ kilka czynników, które nałożyły się podczas procesów projektowych. Miał on być odpowiedzią na zespoły szybkich włoskich krążowników na Morzu Śródziemnym, jednocześnie miał być jednostką na tyle niepozorną, żeby nie wywołać wyścigu zbrojeń z Włochami. Początkowe szacunki co do wyporności, uzbrojenia i ochrony okrętu musiały ulec zmianie po poznaniu planów niemieckich "pancerników kieszonkowych" (a właściwie ciężkich krążowników) typu Deutschland. Okręty tego typu były uzbrojone w działa kalibru 280mm.

Pancernik kieszonkowy Deutschland

Spowodowało to potrzebę wzmocnienia ochrony, oraz zwiększenia siły ognia dla nowego francuskiego okrętu. Skutkiem tego była zmiana kalibru dział artylerii głównej na 330mm (z 305mm). Pociągło to za sobą wzrost wyporności i jednocześnie spadek prędkości maksymalnej okrętu. Początkowo po rozpoczęciu pancernika Dunkerque Francja nie widziała potrzeby budowy kolejnych okrętów tej klasy. W tym czasie w Niemczech podjęto decyzję o budowie następnych okrętów uzbrojonych w działa 280mm. Do trzech krążowników ciężkich klasy Deutschland miały dołączyć jeszcze dwa, tym razem miały być one odpowiedzią na francuską Dunkerque. Miały one należeć do nowego typu D. Mimo uzbrojenia głównego identycznego z klasą Deutschland były większe, miały posiadać wyporność 20000t., oraz grubszy pancerz (220mm pasa pancernego na burcie). Położenie stępki pod pierwszy z nich nastąpiło już 14 lutego 1934 (już w lipcu 1934 budowa została przerwana, a po zmianie planów w 1935 położono stępki pod Scharnhorsta i Gneisenau).

Niemiecki krążownik typu D , rys. Siegfried Breyer

Drugi sąsiad Francji – Włochy podjęły w tym czasie decyzję o budowie pierwszej pary jednostek klasy Littorio. Zagrożeni z dwóch stron Francuzi nie mogli już tego zignorować. W krótkim czasie podjęli decyzję o budowie drugiej jednostki klasy Dunkerque - Strasbourga. Podjęto również decyzję o modyfikacji jej pancerza. Pogrubiono pancerz burtowy, grodzie, oraz pancerz artylerii głównej. Modyfikacji uległ również mostek, który zyskał jeden poziom. Spowodowało to wzrost wyporności okrętu o 750 - 800t. Jednostkę zatwierdzono w lipcu 1934, a już w listopadzie położono stępkę.

Pancernik Littorio

DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE Dunkerque:

Wyporność standardowa: 26500t.

Wyporność normalna: 30750t.

Wyporność pełna: 35500t.

Wymiary: 215.14m x 31,10m x 8,57m,

Prędkość maksymalna: 29,5w.

Uzbrojenie: 2 x 4 x 330mm, 3 x 4 x 130mm i 2 x 2 x 130, 8 x 1 x 37.

Opancerzenie: pancerz burtowy: 225mm, pancerz pokładu głównego: 115mm, pancerz artylerii głównej: 330mm.

Wyposażenie lotnicze: katapulta, dwa wodnosamoloty.

Załoga: 1381

Dunkerque

DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE Strasbourg:

Wyporność standardowa: 27300t.

Wyporność normalna: 31570t.

Wyporność pełna: 36380t.

Wymiary: 215.50m x 31,10m x 8,73m,

Prędkość maksymalna: 29,5w.

Uzbrojenie: 2 x 4 x 330mm, 3 x 4 x 130mm i 2 x 2 x 130, 8 x 1 x 37.

Opancerzenie: pancerz burtowy: 225mm, pancerz pokładu głównego: 115mm, pancerz artylerii główej: 330mm.

Załoga: 1302

Wyposażenie lotnicze: katapulta, dwa wodnosamoloty.

Strasbourg

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

Układ okrętu wzorowany był na brytyjskich pancernikach typu Nelson. Uzbrojenie główne było skoncentrowane na dziobie okrętu. Sprzyjało to oszczędnościom masowym tak w opancerzeniu (krótsza cytadela pancerna) jak i w układzie napędowym (krótsze wały i ciągi urządzeń napędowych). W zasadzie wieże artylerii głównej były oddalone od dziobu i umieszczone w miejscu gdzie kadłub okrętu był dość szeroki, dzięki temu system ochrony podwodnej magazynów i systemu napędowego na jednostce był bardzo głęboki. Umieszczenie całej artylerii głównej na dziobie spowodowało zwolnienie miejsca na rufie, które z kolei przeznaczono pod wyposażenie lotnicze jednostki. Dodatkowo po raz pierwszy na francuskim pancerniku działa artylerii średniej były zamontowane w wieżach (zapewniało to możliwość prowadzenia ognia w każdych warunkach pogodowych). Artyleria ta była uniwersalna – mogła prowadzić ogień przeciw celom morskim i lotniczym. W teorii system ładowania umożliwiał prowadzenie ognia z dużą, stałą szybkostrzelnością. System ochrony okrętu składał się z lekko pochylonego pasa pancernego, pancerz pokładu był dość gruby w porównaniu z montowanymi na poprzednich francuskich pancernikach.

Artyleria główna Nelsona rozmieszczona była na dziobie

NAPĘD

W przeciwieństwie do branego jako wzorcowego typu Nelson, Dunkerque posiadał 4 wały zakończone śrubami o rozpiętości 4,2m. Wały były napędzane przez turbiny parowe Parsona, z kolei para pochodziła z 62 kotłów zasilanych paliwem płynnym. Układ pomieszczeń maszynowni był następujący: pierwsza kotłownia, następnie pomieszczenie turbin (dwa zespoły turbin zasilających wały zewnętrzne). Pod kominem znajdowała się następna kotłownia, później kolejna i pomieszczenie turbin (dwa zespoły turbin zasilających wały wewnętrzne). W pomieszczeniach turbin zamontowano turbogeneratory. Pomiędzy poszczególnymi zespołami znajdowały się pancerne grodzie. Okręt przy 25% mocy miał osiągać prędkość 15,5w. na jednej parze wałów i 22,5w. na wszystkich wałach. Prędkość maksymalna okrętów wynosiła 29,5w., jednak podczas próby 9-cio godzinnej okazało się, że przy przeciążeniu maszyn oba okręty były w stanie osiągnąć 31w. i utrzymać ją przez krótki czas (Dunkerque przy mocy 132000KM a Strasbourg przy 135000KM). Maksymalny zapas paliwa to 4500 – 5000t., mimo to z zasady nie przekraczano 3700t. Resztę stanowił zapas dla systemów kontr balastujących. Innym zadaniem nie w pełni napełnionych zbiorników była większa absorpcja fali uderzeniowej wybuchu torpedy. Zasięg okrętu wynosił 7850Mm przy 15w., natomiast przy 28w. spadał do 2450Mm.

Strasbourg w trakcie wyposażania

Dym z komina zakłócał obserwację i powodował zadymienie, w tej sytuacji obydwa okręty otrzymały dodatkowe osłony na kominach. Innym problemem była dzielność morska. Na Atlantyku okręty przy wyższej fali były zalewane na dziobie. Maszynka sterowa była w stanie poruszać sterem w zakresie od 0º do 32º na lewą i prawą burtę, jednak w praktyce używano go do 25º. Przy większym zakresie często następowało jego zacięcie. Ster mógł być awaryjnie napędzany przez silnik przy maszynce sterowej (ręczna zmiana kierunku zamiast zdalnego z pomostu bojowego), dodatkowo mógł być napędzany w pełni ręcznie. Do tego ostatniego było potrzebnych 24 marynarzy, którzy w specjalnym pomieszczeniu kręcili specjalnym kołem przymocowanym do wału do którego był przymocowany ster. Do obrotu o 15º potrzeba było 3 minuty – jedynym warunkiem była prędkość maksymalna w tym wypadku, która nie mogła przekraczać 19w. Okręt był wyposażony w 4 generatory prądu o mocy 900kW każdy. Znajdowały się one przy turbinach. Dodatkowo wyposażono go w zapasowe agregaty prądotwórcze 3 po 400kW i 2 po 100kW. Moc elektryczna wytwarzana na Dunkerque była dwa razy większa niż na brytyjskim Hoodzie.

Schemat napędu Dunkerque (boiler room – kotłownia, engine room – pomieszczenie silnika i turbin)

OCHRONA

Pancerz Dunkerque docelowo miał chronić przed niemieckimi pociskami 280mm, jego waga na okręcie wynosiła 35,9% (37,3% w przypadku Strasbourga). Główny pas pancerny o grubości 225mm (283mm Starasbourg) miał długość 126m i rozciągał się na 60% długości kadłuba. Grodzie pancerne zamykające cytadelę mały: dziobowa 210mm i rufowa 180mm ( Starasbourg odpowiednio 260mm i 210mm) . Główny pokład pancerny osiągał 125mm, drugi pokład pancerny miał 40mm. Wieża dowodzenia miała grubość maksymalnie 270mm. Opancerzenie wież artylerii głównej wyglądało następująco: pierwsza wieża od czoła posiadała grubość 330mm (360mm) i druga wieża 335mm (360mm), z tyłu 345mm (352mm), druga 365mm dach 150mm (160mm), barbety 310mm (340mm). Poczwórne wieże artylerii średniej miały od frontu 135mm, tył 80mm, 90mm na stropie wieży, barbeta była chroniona 120mm pancerzem. Podwójne wieże 130mm miały tylko cienką osłonę grubości 20,5mm.

Schemat pancerza na Dunkerque

Ochrona podwodna

System ochrony podwodnej składał się z wzdłużnych pomieszczeń, grodzi, których ściany miały grubość od 16 do 50mm. Część przedziałów była wypełniona pianką ebonitową, a część była pusta i służyła jako zbiorniki paliwa.

Przekrój przez system ochrony Dunkerque na wrędze 96.5

Maszynka sterowa na rufie była chroniona pancerzem 100 – 150 mm. Głębokość systemu podwodnej ochrony kadłuba wynosiła 7,5m. Dzięki tak głębokiemu systemowi okręt bez problemu miał wytrzymać wybuch 300kg głowic torped. Jednak co innego torpeda, a co innego to, z czym Dunkerque miała się spotkać w swojej krótkiej historii bojowej.

Dunkerque widziana od dziobu, 1939

UZBROJENIE

Działa 330/52 Model 1931

Działa zostały stworzone specjalnie dla nowych pancerników francuskich. Pociski posiadały wysoką prędkość wylotową, sprzyjało to osiąganiu dobrej penetracji i dużego zasięgu, jednocześnie duża prędkość wylotowa powodowała szybkie zużywanie luf (żywotność luf była obliczana na 250 wystrzałów) i większy rozrzut. Działo ważyło ponad 70t., pocisk natomiast ważył 560kg (pocisk SAPC, prędkość wylotowa: 870m/s) i 552kg (pocisk odłamkowo burzący, prędkość wylotowa: 885m/s). Szybkostrzelność wynosiła 1,5 do 2 strzałów na minutę. Maksymalny zasięg to 41700km. Zdolności penetracji pancerza na dystansie 23000m to 342mm na burcie i 105mm na pokładzie, na dystansie 27500m to odpowiednio 292mm i 110mm.

Artyleria główna pancernika Dunkerque

Wieże okrętu miały napęd elektryczny. Co ciekawe mimo podawania oficjalnej wagi wież jako 1473t. prawdopodobnie każda z 4 wież (dwie na Dunkerque i dwie na Strasbourg) miała inną masę. Powodem były różnice w grubości pancerza. Kąty podniesienia dział to -5º do +35º, natomiast wychylenie wież to dla pierwszej 166º dla drugiej 148º na lewą i prawą burtę. Szybkość obrotu wież wynosiła 6º na sekundę, a podniesienie następowało z prędkością 5º na sekundę. Ładowanie teoretycznie następowało pod każdym kątem podniesienia, jednak częste zacięcia pocisków w przypadku większych kątów powodowały że najczęściej ładowano je do kąta podniesienia 15º. Wieże były odsunięte od siebie o około 28,5m. Miało to na celu wyeliminowanie zagrożenia zniszczenia jednym trafieniem dwóch wież. Wieże były umieszczone na pierścieniu, na którym znajdowało się 152 elementy toczne (kulki o wielkości 18,2cm). Działa wież były sprzężone po dwa – z lewej i z prawej, sekcje te dzieliła przegroda pancerna. Magazyny amunicyjne znajdowały się po dwóch stronach barbety, na tym samym poziomie dla każdej pary. Działa prawej pary miały magazyny wyżej niż działa lewej pary. Zasilanie w amunicję odbywało się za pomocą jednej wyciągarki na parę dział (sekcję), natomiast każde działo miało po jednej windzie amunicyjnej podzielonej na trzy sekcje (najniższa była przeznaczona dla pocisku, a pozostałe na dwa ładunki miotające). Zapas amunicji na działo wynosił odpowiednio po 110 pocisków dla dział w drugiej wieży i 114 dla dział w pierwszej wieży. Pociski zawierały woreczek z barwnikiem, który był ważny przy oznaczaniu ich upadku po wystrzale (dla pocisków Dunkerque i Strasbourg były to prawdopodobnie kolory czerwony i zielony).

Strasbourg prowadzi ogień, działa są podnoszone parami (na jednej kołysce znajdują się dwa działa)

130/45 Model 1932

Pierwsze francuskie działo uniwersalne średniego kalibru powstało specjalnie na potrzeby Dunkerque. Chodziło o połączenie artylerii przeciwlotniczej z przeciw okrętową artylerią średniego kalibru. Była to również forma oszczędności wypornościowych (dwa rodzaje artylerii skumulowane w jednej baterii). Działa kalibru 130mm ważyły 3,75t., zasięg maksymalny strzału to 20800m, a pułap to 12000m. Prędkość wylotowa to 800m/s dla pocisków SAP i 840m/s dla pocisków odłamkowo burzących. Ich waga wynosiła odpowiednio 32kg i 29,5kg. Wytrzymałość luf to 900 strzałów, szybkostrzelność zaś to 10 – 12 strzałów na minutę. Zapas amunicji wynosił 400 pocisków. Działa te montowano w wieżach podwójnych (waga 80t.) i poczwórnych (waga 197t.). Podobnie jak działa artylerii głównej w poczwórnych wieżach działa były sparowane i odgrodzone sekcjami przegrodą stalową. Podczas gdy wieże poczwórne były opancerzone to te podwójne miały tylko osłonę w postaci 20mm blachy. Mimo swej nowoczesności działa często się zacinały, również ciężkie zespolone pociski powodowały szybkie zmęczenie załogi i w efekcie końcowym zmniejszenie szybkostrzelności.

Poczwórna wieża dział 130mm

Kontrola ognia:

Jako pierwszy z pancerników francuskich posiadał zintegrowany system kierowania ogniem artylerii głównej i średniej. Urządzenia kierowania ogniem na okręcie były nowoczesne. Docelowo umieszczone wysoko nad lustrem wody umożliwiały skuteczną obserwację i kontrolę prowadzonego ognia. System był oparty na dalmierzach stereoskopowych o podstawie 12m dla dział artylerii głównej i dalmierzy dla dział 130mm o podstawie 3m. Cały system pobierał dane o odległości, prędkości i odchyleniu do nadajnika, który był wyposażony w mechaniczny komputer. W pomieszczeniu pod pokładem dane były obrazowane na ploterach i zestawie stołów, po przejściu przez kalkulatory artyleryjskie były wysyłane do wież w celu odpowiednich nastaw. W pomieszczeniu tym pracowało 24 operatorów nadzorowanych przez oficera i jego zastępcę. Dodatkowo w każdej z wież artylerii głównej było stanowisko z komputerem obsługiwanym przez 4 operatorów, natomiast dane dla prowadzenia ognia przeciwlotniczego dział 130mm były wypracowywane na trzech stanowiskach dziewięcioosobowych. Przesył danych odbywał się automatycznie. Oficer nadzorujący kierowaniem ognia miał swoje stanowisko w opancerzonej wieży. Naprowadzanie w pionie i poziomie dział odbywało się zdalnie za pomocą serwomotorów elektrycznych, jednak napędy były już hydrauliczne. Synchronizacja namiarów z nastawami wież nie była dokładna. Trzeba było wspomagać się ręcznym naprowadzaniem. Poza tym masa wież była zbyt duża w stosunku do zamontowanych siłowników, przez co często system ulegał awariom. Do walki nocnej, przed zamontowaniem radaru służyło 7 reflektorów (na Strasbourgu sześć), oraz punkty obserwacyjne rozmieszczone na różnych pokładach i wysokościach. Zawiadowcą tych danych był oficer wachtowy. Obserwatorzy byli wyposażeni w lornetki z nadajnikami, dzięki którym mogli kontaktować się telefonicznie lub wyświetlać dane za pomocą lampek na specjalnej tablicy.

Wizyta Dunkerque w Hawrze w czerwcu 1939

WYPOSAŻENIE LOTNICZE

Na rufie okrętu była zamontowana katapulta, okręt posiadał dwupoziomowy hangar na dwa samoloty, oba poziomy były połączone windą, obok hangaru były warsztaty przeznaczone do naprawy samolotów. Zamontowano również dźwig do podejmowania wodnosamolotów na pokład. Katapulta miała 22m długości i wystrzeliwała za pomocą sprężonego powietrza samolot o masie do 3500m, z prędkością 103km/h. Hangar mieścił dwa wodnosamoloty typu Loire 130. Samoloty były tam wtaczane na wózkach startowych, na których były wystrzeliwane. Usytuowanie katapulty i urządzeń lotniczych było przemyślane. Prowadzenie ognia nie powodowało uszkodzeń w osprzęcie lotniczym. Zbiorniki paliwa znajdowały się na rufie, zapas paliwa lotniczego wynosił 11400l. System bezpieczeństwa umożliwiał szybkie opróżnienie ich na wypadek pożaru.

Dane techniczne wodnosamolotów Loire 130:

Rozpiętość: 16m;

Długość: 11,25m;

Wysokość: 3,85m;

Moc silnika: 720KM;

Prędkość maksymalna: 210km/h;

Prędkość operacyjna: 165km/h;

Pułap: 6000m;

Zasięg: 1100km;

Masa pustego samolotu: 2050kg;

Masa do startu z katapulty: 3260kg;

Masa maksymalna: 3500kg;