Przegląd szwedzkich okrętów artyleryjskich cz. II
Krążownik pancerny Fylgia
Już w 1901, w trakcie budowy serii okrętów typu Äran i Oscar II powołano komisję, która stwierdziła, że flocie potrzebny jest okręt który mógłby pełnić rolę zwiadowcy dla licznej floty pancerników. Okręt taki poza tym mógłby zwalczać torpedowce i prowadzić walkę z wrogimi krążownikami. Krążowniki torpedowe były do tego zdecydowanie za małe, za słabo uzbrojone i posiadały zbyt małą dzielność morską. Powstały dwie koncepcje jednostki. Pierwsza to krążownik pancerno-pokładowy o wyporności 3000t., druga to krążownik pancerny o wyporności 4000t. Duża prędkość i solidne opancerzenie tej jednostki miało sprzyjać działaniom osłonowym podejmowanym na rzecz lekkich sił rozpoznawczych. Początkowe plany zbudowania 10 okrętów ograniczono do jednej jednostki. Marynarka planowała budowę bliźniaczej jednostki, jednak i ta propozycja została odrzucona ze względu na cenę (okręt kosztować miał prawie tyle co pancernik Oscar II). Środki na okręt zarezerwowano już w 1902, w 1904 położono stępkę a wodowanie nastąpiło w 1905. Służbę okręt rozpoczął w 1907 – tak długie wyposażanie jednostki było spowodowane strajkami robotników.
Fylgia przed i po przebudowie
Uzbrojenie
Działa krążownika były tego samego typu co artyleria średnia pancernika Oscar II, były umieszczone na podwójnych podstawach w wieżach. Zasięg wynosił 13716m przy kącie podniesienia 30º, po modernizacji zasięg wzrósł do 16000m. Na krążowniku Fylgia szybkostrzelność wynosiła nawet ponad 7 strzałów na minutę (w porównaniu do 3-4 na pancerniku Oscar II). Pocisk ważył 45,8kg, samo działo natomiast 7,63t.
Fylgia przed przebudową
Opancerzenie
Pancerz jednostki wyglądał następująco: pas burtowy miał 100mm, wieże artylerii głównej były chronione z przodu płytą o grubości 125mm, z tyłu natomiast 50mm. Barbety i podnośniki dział artylerii głównej chroniły płyty o grubości 100mm. W przypadku dział kalibru 57mm komory amunicyjne i windy chronione były blachą o grubości 50mm. Pokład pancerny miał grubość od 37mm do 50mm. Za pancerz służyła utwardzana powierzchniowo stal cementowa.
Fylgia po przebudowie
Historia służby
Krążownik pancerny był jednocześnie okrętem szkolnym. Już od początku służby brał udział w rejsach szkoleniowych. Jego pierwszy rejs to między innymi Francja, Wielka Brytania, USA. W zasadzie podczas jego służby dalekie rejsy szkoleniowe odbywały się co roku, z pominięciem lat I i II wojny światowej. Okręt pływał po całym świecie, bywał w Ameryce Południowej, Północnej, Afryce i Azji. W 1926 przewiózł po zaręczynach szwedzką księżniczkę Astrid do Belgii. W tym okresie okręt przemalowany był na kolor biały – właśnie dlatego był nazywany „szwedzkim białym łabędziem”. W 1932 doszło do niegroźnego wypadku, Fylgia uderzyła w okręt podwodny Bavern. Po remoncie okręt ponownie trafił do służby. Już w trakcie II wojny światowej, po dokładnym sprawdzeniu okazało się, że Fylgia jest w tak dobrym stanie, że opłacalna jest jego modernizacja. Nastąpiła ona 1941. Przebudowano kadłub, zmodernizowano nadbudówki, zamontowano dwa zamiast, tak jak dotychczas, trzech kominów. Na okręcie zmodernizowano kotłownię (4 nowe kotły zastąpiło 12 kotłów starego typu). Modernizacji uległo uzbrojenie: zwiększono kąty podniesienia dział, wymieniono działa 57mm na nowe, dodano nowoczesne działka 40mm i 25mm, wymieniono podwodne wyrzutnie torped na dwie pojedyncze, zainstalowane na pokładzie. Okręt po II wojnie światowej służył jako jednostka szkolna. Od 1953 stał się jednostką testową, doświadczalną i okrętem celem. Rozbrojoną jednostkę sprzedano na złom w 1957. Działa 152mm służyły aż do lat 80-tych zamontowane na lądzie jako artyleria nabrzeżna.
Dane taktyczno-techniczne:
Wyporność: 4310t., wymiary: 117,25m x 14,84(16,3)m x 5,16(6,3)m, moc maszyn: 12000KM, prędkość: 21,5(22,66 w próbie pięciogodzinnej)w., zasięg: 8000Mm przy 10w., 500Mm przy 21,5w., uzbrojenie: 4 x 2 x 152mm, 14 x 1 x 57mm, 2 podwodne wyrzutnie torped 457mm, załoga: 322 + 50 kadetów.
Krążownik minowy Clas Fleming
Po budowie Fylgii marynarka wojenna zgłosiła zapotrzebowanie na inny typ okrętu. W związku z udoskonalaniem broni minowej zgłoszono zapotrzebowanie na tak zwany krążownik minowy. Miał to być okręt, który będzie stawiał zagrody minowe jak również będzie zdolny do obrony przed lżejszymi okrętami wroga. Planowano współdziałanie z pancernikami obrony wybrzeża, aczkolwiek nie wykluczano samodzielnych misji w rejonach o słabszym natężeniu jednostek wroga. Zapotrzebowanie na taką jednostkę wystosowano w 1908, pieniądze wyasygnowano w 1909, stępkę położono w 1911. Ostatecznie okręt zaczął czynną służbę w 1914.
Krążownik był przystosowany do stawiania min w ruchu nawet przy ciężkich warunkach atmosferycznych, początkowe problemy z zamontowanymi nisko furtami do spuszczania min rozwiązano przez podniesienie ich wyżej. Okręt miał budowę typową dla krążowników pancerno-pokładowych. Pokład miał grubość 16mm, a z kolei jego zakosy 25mm, wieża dowodzenia była chroniona pancerzem grubości 75mm. Krążownik posiadał 8 kotłów, które przekazywały parę na dwie turbiny, których łączna moc wynosiła 6500KM. Pozwalało to na uzyskanie 20w. Turbiny nie posiadały przekładni redukcyjnych, przez to cały układ napędowy był paliwożerny (kotły były opalane węglem).
Clas Fleming przed przebudową
Uzbrojenie
Okręt był uzbrojony w 4 działa kalibru 120mm. Dwa działa 120mm na znajdowały się na dziobie i dwa na rufie, były one zainstalowane w superpozycji względem siebie. Okręt przenosił również od 100 do 200 min morskich.
W trakcie swojej służby okręt przeszedł dwie poważne modernizacje. Pierwsza została wykonana już podczas I wojny światowej. Polegała na przebudowaniu rufy okrętu (podniesieniu furt minowych), zmianie uległa również konfiguracja artylerii głównej. Pozostawiono po jednym dziale na dziobie i rufie, a dwa przeniesiono na burty. Do kolejnej przebudowy doszło w latach 1939-40, zmodernizowano wtedy układ napędowy, żeby go zmieścić okręt przecięto i wstawiono 6-cio metrową sekcję kadłuba. Moc napędu zwiększyła się do 7200KM. Dziobnica uzyskała lekko pochylony kształt. Na okręcie zamontowano dwa powiększone kominy, oraz atrapę trzeciego. Modernizacji uległa również artyleria, zwiększono kąt podniesienia dział 120mm i zamontowano działa przeciwlotnicze 40mm, poza tym zainstalowano miotacze bomb głębinowych.
Clas Fleming po wejściu do służby patrolował wody przybrzeżne, po I wojnie światowej został przydzielony do sił rozpoznawczych. Stopniowa degradacja maszyn spowodowała konieczność remontu i modernizacji okrętu, co nastąpiło w latach 1939-1940. Do 1944 uczestniczył w patrolach chroniących wody szwedzkie. Później służył jako jednostka szkolna. Ostatecznie w 1959 wycofany ze służby i rok później sprzedany na złom.
Dane taktyczno-techniczne:
Wyporność: 1640t., wymiary: 80 (86)m x 10,4m x 4,3m, moc maszyn: 6500 (7200)KM, prędkość: 20w., uzbrojenie: 4 x 1 x 120mm, 4 x 1 x 6,5mm, do 200 (4 x 1 x 120mm, 3 x 1 x 40mm, do 200, 2 miotacze bomb głębinowych), załoga: 160 .
Clas Fleming po przebudowie
Typ Sverige
Podczas budowy Oscara II i krążownika Fylgia, oraz projektowania Fleminga najstarsze szwedzkie pancerniki miały za sobą po kilkanaście lat służby i mimo modernizacji miały coraz mniejszą wartość bojową. Zaczęto planować budowę następnych okrętów. Zbiegło się to w czasie z rozpadem unii Szwecji z Norwegią. W tym czasie nie bez znaczenia okazały się inne wydarzenia na arenie międzynarodowej. Strata floty przez Rosję, podczas wojny rosyjsko-japońskiej i jej szybka odbudowa, oraz wyścig zbrojeń morskich między Wielką Brytanią a Niemcami. Wpłynęło to znacząco na decyzje o kształcie nowych jednostek. Szwecja obawiała się desantu na swoje wybrzeża. Jej nowe jednostki miały być przygotowane na bitwę z okrętami osłaniającymi desant. Miały być również szybsze od silniejszych jednostek przeciwnika. Bitwa według tej koncepcji powinna być przyjęta na otwartych wodach. Okręty miały współdziałać w zespole z krążownikami i niszczycielami. Miały działać jak pancerniki innych flot, na wodach otwartych, nie tak jak dotychczas na wodach przybrzeżnych. Od 1906 powstawały projekty różniące się wielkością i uzbrojeniem. Pierwsza propozycja to okręt o wyporności 7500t., uzbrojony w 4 działa 283mm, 4 działa 194mm i 11 dział 105mm, prędkość maksymalna 21w., pancerz burtowy 200mm. Stwierdzono, że taka koncepcja okrętu nie jest odpowiednia. Od 1907 pojawiały się nowe projekty:
A – Wyporność: 7500t.; artyleria główna: 2x2x283; prędkość: 21w., pancerz burtowy: 200mm,
B – Wyporność: 7500t.; artyleria główna: 2x2x283; prędkość: 23w., pancerz burtowy: 200mm,
C – Wyporność: 7500t.; artyleria główna: 2x2x283; prędkość: 23w., pancerz burtowy: 170mm,
D – Wyporność: 4800t.; artyleria główna: 2x1x254; prędkość: 18w., pancerz burtowy: 190mm,
E – Wyporność: 5650t.; artyleria główna: 2x1x305; prędkość: 18w., pancerz burtowy: 200mm,
F – Wyporność: 6800t.; artyleria główna: 2x2x283; prędkość: 22,5w., pancerz burtowy: 200mm.
Wybrano projekt F. Niestety budowie okrętów sprzeciwiał się parlament. Doszło do demonstracji, a nawet do marszu na pałac królewski. Społeczeństwo chciało przekonać rząd do zatwierdzenia budowy okrętów. Z tego powodu doszło do upadku premiera i rządu. Ludzie zaczęli masowo składać się na budowę nowych jednostek. W końcu projekt z licznymi modyfikacjami został zatwierdzony przez nowy rząd. Społeczeństwo domagało się, żeby okręty były budowane w szwedzkich stoczniach. Stocznia, która zdobyła kontrakt, w imię interesu narodowego, za własne pieniądze rozbudowała swoje zaplecze. Podobna sytuacja była z Boforsem. Rozbudował on swoje budynki i unowocześnił wyposażenie w celu produkcji nowych armat (Bofors w tym czasie nie produkował dział kalibru 283mm), ponadto zrezygnował z zysku w imię wzmocnienia obrony kraju. Pancerz, który też był zamówiony u Boforsa zakład zamówił w firmie w Stanach Zjednoczonych (w celu dalszej redukcji kosztów). Stępkę pod Sverige położono pod koniec 1912, wodowanie nie w pełni ukończonego kadłuba nastąpiło w 1915, z racji wybuchu I wojny światowej okręt ukończono dopiero w 1917 (problem z dostarczeniem materiałów – na przykład pancerza). Typ Sverige to jedyne szwedzkie pancerniki obrony wybrzeża wyposażone w turbiny. Sverige miał cztery turbiny napędzające cztery śruby. Kształt dziobu i jego konstrukcja nie pozwalała używać go do kruszenia lodu (Bałtyk zamarzał w zimę). Był również pierwszym pancernikiem w Szwecji, w którym zastosowano spawanie elektryczne. Okręt po wprowadzeniu do służby brał udział w desancie na Wyspach Alandzkich. W czasie służby przeszedł on liczne modernizacje (1926, 1933, 1939). Wymieniono system kierowania ogniem, wzmocniono artylerię przeciwlotniczą, wymieniono kotły na opalane ropą, przebudowano stanowisko dowodzenia, zamontowano masz trójnożny. Zmieniono również kształt pierwszego komina. Sverige wycofano ze służby w 1953, a pocięto na złom 1958.
Sverige
Wyporność standardowa: 6852t., wymiary: 120m x 18,6m x 6,3m, prędkość maksymalna: 22,5w., uzbrojenie: 2 x 2 x 283mm, 1 x 2 x 152mm, 6 x 1 x 152mm, 6 x 1 x 75mm, 2 x 1 x 57mm, 2 wyrzutnie torped 533mm. Pancerz burtowy 200mm, pancerz artylerii głównej 200mm, pokład 45mm.
Sverige schemat opancerzenia i uzbrojenia
Sverige po przebudowie
Drottning Victoria
Gustaf V
W 1914 przyznano środki na dwie następne jednostki typu Sverige, w tym samym roku położono pod nie stępki. Jednostki były większe od Sverige. Drottning Victoria zwodowano w 1917 zaś Gustaf V w 1918. Okręty budowano długo, były problemy z dostarczeniem wyposażenia ze Stanów Zjednoczonych. Myślano nawet o przebudowie jednostek na transportowce. Po przeliczeniu kosztów okazało się, że przebudowa (w tym zdjęcie pancerza) byłoby droższe niż zamówienie nowych transportowców. Jednostki weszły do służby odpowiednio w 1919 i 1922. W odróżnieniu od Sverige miały prosty dziób który był przystosowany do kruszenia lodu na zamarzniętym morzu. Okręty posiadały również po cztery turbiny, ale za to tylko po dwie śruby (inny system turbin). Podobnie jak Sverige, przeszły modernizacje (Drottning Victoria 1927, 1935, 1941, z kolei Gustaf V 1930, 1938). Przy ostatniej modernizacji na Gustafie V połączono dwa kominy w jeden. Drottning Victoria wycofano ze służby w 1957, a złomowano w 1959, z kolei Gustaf V również wycofany w 1957 przetrwał do 1970 kiedy również go złomowano.
Wyporność standardowa: 7125t., wymiary: 121,6m x 18,6m x 6,2m, prędkość maksymalna: 22,5 (na próbach do 23,2)w., uzbrojenie: 2 x 2 x 283mm, 1 x 2 x 152mm, 6 x 1 x 152mm, 6 x 1 x 75mm, 2 x 1 x 57mm, 2 wyrzutnie torped 533mm. Pancerz burtowy 200mm, pancerz artylerii głównej 200mm, pokład 45mm.
Rysunek okrętów: Gustaf V i Drottning Victoria
Drottning Victoria po przebudowie
Gustaf V po przebudowie
Artyleria Drottning Victoria (dziobowa)
Pancerniki typu Sverige były ostatnimi zbudowanymi pancernikami obrony wybrzeża w szwedzkiej flocie. Przez cały okres służby utrzymywane były w dobrym stanie. Dzięki ciągłym modernizacjom odpowiadały na zmiany na współczesnym polu walki.
Podsumowanie:
Pancerniki szwedzkie poszczególnych typów były często inne. Już na etapie projektów dostosowywano je do aktualnych potrzeb, weryfikowano błędy projektowe, oraz podążano za nowymi trendami w budownictwie okrętowym. Również ciągłe modernizacje i długość służby poszczególnych jednostek świadczy o jak najbardziej racjonalnym wykorzystaniu środków finansowych - z resztą bardzo ograniczonych. Kolejne próby budowy pancerników nie doszły do skutku, tak ze względu na środki finansowe, jak i brak woli politycznej ze strony środowisk rządzących. O czym w następnym artykule...
Link do pozostałych części materiału:
https://warshipy.pl/post/przeglad-szwedzkich-okretow-artyleryjskich-cz-i
https://warshipy.pl/post/przeglad-szwedzkich-okretow-artyleryjskich-cz-iii
Bibliografia:
https://www.naval-encyclopedia.com
Jan Olofsson, Obrona na morzu. Studia o szwedzkiej polityce obrony morskiej w okresie międzywojennym i II wojnie światowej, Forum Navale, 1984, nr40, Axel Abrahamsons Tryckeri AB, Karlskrona 1984,
Bruce Taylor, The World of the Battleship, Seaforth Publishing, 2018,
Adam Fleks, Fylgia, czyli szwedzki biały łabędź, Morza i Okręty, 1/2015, Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Zapraszam na funpage Druvika: https://www.facebook.com/DruvikYT
Komentarze
Ten wpis nie ma jeszcze komentarzy, bądź pierwszy i dodaj swój komentarz!