Drugie życie typu Courageous

Wraz z końcem Wielkiej Wojny Royal Navy zdołała pokonać rywala zagrażającego jej morskiej dominacji- Kaiserliche Marine. Hochseeflotte spoczęła na dnie Scapa Flow po akcji samozatopienia przeprowadzonej 21.06.1919 roku.

Tymczasem zanosiło się na nowy, powojenny wyścig zbrojeń. Tym razem wewnątrz zwycięskiej koalicji.

Stany Zjednoczone przystępując do wojny w 1917 roku, rozpoczęły intensywny program zbrojeń morskich.

Od połowy 1919 roku ruszyła budowa czterech pancerników typu Colorado, a od 1920 położono stępki pod okręty typu South Dakota (6 okrętów) {https://warshipy.pl/post/typ-south-dakota}.

Równocześnie ruszyła budowa krążowników liniowych typu Lexington (6 okrętów) {https://warshipy.pl/post/typ-lexington}.

Podobnie ambitny plan realizowała Japonia.

Plan "8-8" został wkrótce zredukowany do "4-4", zakładającego budowę czterech nowoczesnych pancerników (typ Nagato i typ Tosa) oraz czterech krążowników liniowych (typ Amagi).

Wielka Brytania znajdowała się w ciężkiej sytuacji.

Wojna przyniosła dramatyczny wzrost zadłużenia. Dług publiczny wzrósł z poziomu £650 milionów w roku do 1914 do poziomu £7 miliardów pod koniec działań wojennych (Wielka Brytania zakończyła spłatę tego zadłużenia w 2015 roku).

Powojenne cięcia budżetowe na cele zbrojeniowe były natychmiastowe i drakońskie.

Z poziomu £766 milionów w latach 1919-1920 r., do poziomu £189 milionów w 1920-1921 r.

Wobec takiej sytuacji, rząd brytyjski zmuszony był do ustępstw również w polityce zagranicznej, m. in. uznając niepodległość Irlandii w 1921 roku.

Po oddaniu do służby dwóch krążowników liniowych typu Renown oraz trzech jednostek typu Courageous, trwały jedynie prace wykończeniowe na pierwszym okręcie typu Admiral- HMS "Hood", który wszedł do służby w 1920 roku, po czym budowę planowych kolejnych 3 jednostek anulowano.

Nie dziwi więc że rząd brytyjski był zainteresowany w powstrzymaniu programu zbrojeń.

Stanowisko to znalazło oddźwięk w Stanach Zjednoczonych które w 1920 roku, po zwycięstwie w wyborach prezydenckich kandydata Republikanów- Warren'a G. Harding'a i przejęciu większości w obu izbach Kongresu, powracały do polityki izolacjonizmu.

Dwa mocarstwa anglosaskie pociągnęły ku polityce rozbrojenia dalekowschodniego rywala- Japonię.

W rezultacie w 1922 roku podpisano Washington Naval Treaty. Royal Navy traktatowo zagwarantowała sobie równą pozycję z United States Navy, ustanawiając parytet tonażowy dla marynarek wojennych.

Po tym gdy siły główne Hochseeflotte przestały istnieć, Grand Fleet pozostała z liczną, kosztowną i niepotrzebną już flotą krążowników liniowych.

Dwa duże lekkie krążowniki typu Courageous przedstawiały niewielką wartość bojową, ale ponieważ były to nowe jednostki, zdecydowano o złomowaniu starszych typów krążowników liniowych- Invincible, Indefatigable, Lion.

Przebudowa HMS "Furious"

W początkach lat 20-tych Royal Navy stanęła przed przed koniecznością rozwoju nowego środka walki morskiej- lotniskowców.

W tym czasie w służbie znajdowały się; HMS "Argus" (przebudowany z kadłuba liniowca pasażerskiego), wspomniany, niepełnowartościowy HMS "Furious", i wykańczane właśnie HMS "Hermes" i HMS "Eagle".

Były to jednak jednostki o ograniczonej pojemności, dlatego też podjęto decyzję o trzeciej modernizacji "Furious" do roli pełnoprawnego lotniskowca floty.

Przebudowa rozpoczęła się w maju 1921 roku, ale ostateczne plany zatwierdzono w październiku 1921 roku.

Wymóg uzyskania jak największej pojemności grupy lotniczej postawiony przez Admiralicję, oraz usunięcie nadbudówek i pociągnięcie przewodów kominowych pod pokład, znacząco wydłużyły prace, które trwały aż do września 1925 roku.

By zmieścić jak największą grupę lotniczą zbudowano 2 hangary- jeden nad drugim.

Miały one po 4,57 m wysokości.

Hangar dolny miał 168 m długości, a jego szerokość wahała się pomiędzy 10,7 a 15,2 m, i było to spowodowane ciągnącymi się po ścianach przewodami kominowymi.

Hangar ten oddzielony był wielkimi drzwiami od dolnego pokładu lotniczego, mającego 60 m długości.

Wyżej nadbudowany został drugi hangar, mający długość 162 m i szerokość 15,2 m.

Hangary obsługiwane były przez dwie windy lotnicze o wymiarach 14mx14,33m.

Na rufie umieszczono dwa żurawie do podnoszenia z wody wodnosamolotów.

Główny pokład startowy został umieszczony nad górnym hangarem i znajdował się niemal na wysokości komina sprzed modernizacji. Miał on 175,6 m długości i 28,04 szerokości.

Pomosty nawigacyjne umieszczono poniżej pokładu startowego w części dziobowej. Zostały połączone przejściem umożliwiającym przechodzenie między jednym a drugim.

Lewoburtowy służył do kontroli lotów, prawoburtowy do nawigacji. Dodatkowo, pośrodku pokładu znajdowała się wysuwana na pokład lotniczy kabina nawigacyjna.

HMS "Furious".

Widoczny wysunięty dodatkowy pomost nawigacyjny.

Uzbrojenie przeciwlotnicze składało się z - 10 dział 140 mm, oraz 6 dział 102 mm.

Usunięte zostały wszystkie wyrzutnie torpedowe.

Za pomostami nawigacyjnymi umieszczono centrale artyleryjskie z dalocelownikami dla dział 140 mm i dział przeciwlotniczych.

Na kadłubie dodano podczas modernizacji bąble przeciwtorpedowe.

Podczas prób, okręt osiągnął prędkość 30 w, przy uzyskanym wzroście zasięgu, dzięki zastąpieniu zbiornika balastowego, zbiornikiem paliwa.

W wyniku przebudowy wyporność głęboka wzrosła do 26,900 ton.

Teoretyczne założenia projektowe zakładały przenoszenie grupy lotniczej liczącej 60 maszyn, w praktyce nieustający rozwój lotnictwa, i długi czas jaki zajęła modernizacja spowodowały że liczyła ona 36 maszyn.

Od 1925 roku przeprowadzano różne testy lądowań, oraz typów podwozi w samolotach.

W ramach testów startowano nawet maszynami na pływakach po pokładzie lotniczym pokrytym wazeliną techniczną!

Ostatecznie zrezygnowano całkowicie z lin hamujących na pokładzie, dla zwiększenia bezpieczeństwa pilotów zamontowano podnoszone palisady wzdłuż pokładu lotniczego.

Nowy układ kominowy okazał się niestety problematyczny.

Ściany przewodów kominowych mocno się nagrzewały, co prowadziło do wyginania się blach i grodzi w hangarach.

Chmura dymu kominowego była często zasysana przez rufowe drzwi hangaru do wewnątrz.

Zamknięcie drzwi prowadziło do nagrzewania wnętrza lotniskowca. Jedynym rozwiązaniem pozostawało jednoczesne otwieranie dziobowych i rufowych drzwi hangaru.

Od momentu przywrócenia do służby we wrześniu 1925 r, HMS "Furious" przeszedł kilka drobnych modernizacji.

▪ W latach 1926-1927 usunięto 4 działa 102 mm, a dodane zostały pierwsze 4 pojedyncze armaty 40 mm (2-pdr) Vickers ("pom-pom"), 4 karabiny Maxim, 10 Lewisa.

▪ W latach 1930-1931 zdjęto kolejne 2 działa 102 mm i dodano ośmiolufowy pom-pom.

▪ W 1935 roku zdjęto ostatnie działo 102 mm, zastąpione kolejnym zestawem pom-pom.

Generalna przebudowa systemu obrony przeciwlotniczej została przeprowadzona podczas dużej modernizacji w latach 1936-1939.

W tym czasie ostatecznie przestano używać niższy pokład lotniczy.

Lotniskowiec został uzbrojony w 12 podwójnych, uniwersalnych armat 102 mm Mk XVI. System uzupełniały 4 ośmiolufowe pom-pomy. Ponadto posiadał 2 poczwórne karabiny maszynowe 12,5 mm.

Na pokładzie dodano niewielką nadbudówkę- wyspę, gdzie mieściła się centrala kierowania ogniem przeciwlotniczym (pomosty nawigacyjne pozostały w dotychczasowy miejscu).

Przebudowa "Courageous" i "Glorious"

Jeszcze zanim dobiegła końca przedłużająca się przebudowa HMS "Furious", Royal Navy podjęła decyzję o przebudowie pozostałych dwóch dużych krążowników lekkich.

HMS "Glorious" został skierowany do stoczni w Rosyth w lutym 1924 roku. "Courageous" przeszedł do stoczni w Devenport w czerwcu 1924 roku.

Z obu okrętów usunięto całe uzbrojenie i nadbudówki.

Również modernizacja dwóch okrętów miała się przeciągać.

Z ostatecznym zatwierdzeniem projektu czekano na próby morskie "Furiousa".

Odrzucono m. in. początkowe pomysły uzbrojenia w ciężkie działa dodatkowe- rozważano kal. 152 mm lub 203 mm.

Po doświadczeniach na HMS "Furious", zdecydowano o umieszczeniu kominów na prawej burcie i zastosowaniu wyspy z pomostem nawigacyjnym.

To rozwiązanie odróżniło sylwetki obydwu okrętów od HMS "Furious".

HMS "Courageous".

Lotniskowiec wraz z eskortą niszczycieli.

Poza tą różnicą projekt był zbliżony.

Zastosowanie tradycyjnych przewodów kominowych, pozwoliło na wykorzystanie całej szerokości kadłuba i poszerzenie górnego hangaru.

Hangary zostały też nieznacznie- o 30 cm, podwyższone do wysokości 4,87 m.

"Courageous" miał dodatkową, wysuwaną kabinę nawigacyjną, tuż przed nadbudówką, nie zastosowano natomiast tego rozwiązania na "Glorious" .

Pierwszy z bliźniaczych okrętów posiadał nieco niższy maszt.

Oba lotniskowce otrzymały dużo bardziej użyteczne uniwersalne działa 120 mm (QF 4.7-inch Mk VIII) w liczbie 16.

Armaty te kierowane były przez 4 dalocelowniki.

Na obu kadłubach dodano powiększone bąble przeciwtorpedowe.

HMS "Courageous".

Sylwetka lotniskowca ok. roku 1934.

HMS "Courageous" został przyjęty do służby 21.02.1928 roku, HMS "Glorious" 24.02.1930 roku.

Podczas prób morskich obydwie jednostki osiągały 30 w, przy zwiększonym zasięgu po zastąpieniu zbiornika balastowego dodatkowym zbiornikiem paliwa.

Wyporność głęboka HMS "Courageous" wynosiła 27,420 t, natomiast HMS "Glorious" 27,859 t.

Na obydwu jednostkach zrezygnowano z lin hamujących i od razu zastosowano rozkładane palisady.

Większa pojemność hangarów pozwoliła na zwiększenie grupy lotniczej, początkowo składającej się z 52 maszyn, następnie zmniejszonej do 48.

Od ponownego wejścia do służby okręty przechodziły serię drobnych modernizacji wyposażenia.

▪ Na HMS "Courageous" już w 1930 roku wydłużono maszt i rozbudowano wyspę.

▪ W latach 1935-1936 zamontowano 3 czterolufowe zestawy pom-pomów oraz czterolufowy karabin maszynowy 12,7 mm.

Na maszcie zamontowano pierwsze urządzenie na naprowadzania samolotów ("72AX").

▪ W latach 1934-1935 wydłużono pokład lotniczy na HMS "Glorious" o 12,5 m w stronę rufy. Dodano też 3 ośmio-lufowe zestawy pom-pomów.

W latach 30-tych Royal Navy stanęła przed problemem kurczącej się pojemności posiadanych lotniskowców.

Trzy wymienione jednostki stanowiły trzon floty liniowej.

Jednak rozwój nowych modeli samolotów, ich wzrost masy i wielkości prowadził do zmniejszenia wielkości grup lotniczych. Rozwiązaniem tego problemu okazało się zapożyczenie od US Navy praktyki parkowania maszyn na pokładach startowych.

Oznaczało to zarazem konieczność skrócenia drogi startu i lądowania samolotów.

Od początku lat 30-tych przystąpiono do montowania lin hamujących. Droga hamowania samolotu o masie 3,6 t lecącego z prędkością 60 w spadła do 42 m.

To zaś umożliwiło przyjmowanie maszyn w każdych warunkach, a nie jak dotychczas, podczas kursu pod wiatr.

Zarazem drogę startową skrócono poprzez montaż w pokładzie lotniczym systemu akceleracji startu- za pomocą systemu sprężonego powietrza, systemu stalowej liny i haka, za pomocą którego rozpędzano startujący samolot.

Te rozwiązania pozwoliły zwiększyć pojemność dwóch lotniskowców do 60 maszyn.

Niższy pokład lotniczy przestał być użyteczny.

Pod koniec lat 30-tych trzy lotniskowce typu Courageous planowano poddać gruntownej przebudowie, w której przewidywano m. in. połączenie hangarów, zlikwidowanie dolnego pokładu lotniczego i wydłużenie głównego, oraz znaczne zwiększenie zbiorników paliwa lotniczego.

Zamierzeniom tym przeszkodziła pogarszającą się sytuacja międzynarodowa, i przedłużająca się budowa nowoczesnych lotniskowców dla Royal Navy- lotniskowca "Ark Royal" (oddany do służby w 1938 roku) oraz lotniskowców typu Illustrious.

Ostateczny kres tym planom położył wybuch II Wojny Światowej.

O służbie wojennej lotniskowców typu Courageous dowiemy się w trzeciej części artykułu.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------